نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه توسعه اقتصادی و برنامه‌ریزی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

2 استادیار گروه توسعه اقتصادی و برنامه‌ریزی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

3 دانشجوی دکتری رشته علوم اقتصادی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

چکیده

تا پیش از دهه 1990 نظریات اقتصاد سیاسی، امنیت حقوق مالکیت را مفروض پنداشته و به آن نپرداخته ­اند. اهمیت حقوق مالکیت به­ عنوان موتور محرکه رشد و توسعه اقتصادی، ابتدا توسط اقتصاددانان نهادگرا مورد توجه قرار گرفت و سپس بسط داده شد. در این مقاله که در چارچوب الگوی اقتصاد سیاسی نهادگرایی به روش کیفی توصیفی و با استفاده از داده­ های کتابخانه­ای انجام شده، الگوهای نظری اقتصاد سیاسی مارکسیستی (فئودالیسم ایرانی و شیوه تولید آسیایی) و ایده مبتنی بر فردگرایی روش­شناختی (آزادی­خواهی نافرجام) که مورد استفاده محققین در تحلیل علل عدم توسعه­نیافتگی ایران بوده با تأکید بر حقوق مالکیت مورد بررسی قرار گرفته است. نقطه ضعف این نظریات، عدم انطباق با سیر تحولات تاریخی ایران و عدم ارائه نظریه­ ای مستقل در رابطه با ناکارآمدی حقوق مالکیت در تاریخ ایران است. لذا استفاده از دستگاه نظری نهادگرایی که اصول آن بر شناخت تاریخ و نهادهای هر جامعه استوار است و توسعه­نیافتگی حقوق مالکیت را بر مبنای توزیع قدرت و تحولات آن - و نه صرف تضاد طبقاتی- بررسی می­کند، می­تواند راهگشا باشد. برای ارائه تبیینی از اقتصاد سیاسی توسعه­ نیافتگی با استفاده از دستگاه نظری نهادگرایی لازم است در دو سطح نظریه ­پردازی شود: نظریه دولت و نظریه حقوق مالکیت. لذا پیشنهاد می ­شود با توجه به ویژگی­های خاص ایران، بر موارد ذیل تمرکز شود: 1) تأثیر عوامل اقلیمی (کم ­آبی) بر شکل­ گیری زندگی کوچ­نشینانه و دولت­های قبیله ­ای و آثار آن بر نظامات اجتماعی و سیاسی ایران (نظریه دولت) 2) آثار شکل­ گیری این نظامات اجتماعی و سیاسی بر عدم توسعه ­یافتگی حقوق مالکیت (نظریه حقوق مالکیت).

کلیدواژه‌ها

موضوعات

اشرف، احمد (1346). نظام فئودالی یا نظام آسیایی، جهان نو، شماره 5 و 7، صص 23-13 و 157-163.
اشرف، احمد (1347). نقد تاریخ ایران از دوران باستان تا سده هجده (تألیف پیگولوسکایا؛ آ.یو. یاکوبسکی و ای. پ. پطروشفسکی). مجله مطالعات جامعه­شناختی، دوره قدیم، 1، 181-189.
اشرف، احمد (1353). تحقیق در مسائل ایران: ویژگی­های تاریخی شهرنشینی در ایران-دوره اسلامی. نامه علوم اجتماعی، دوره قدیم، 4، 7-49.
اشرف، احمد (1359). موانع تاریخی رشد سرمایه­داری در ایران. چاپ اول. تهران: زمینه.
اشرف، احمد و بنوعزیزی، علی (1387). طبقات اجتماعی، دولت و انقلاب در ایران، ترجمه سهیلا ترابی فارسانی، تهران: نیلوفر.
باتامور، تی. بی (1968). جامعه­شناسی. ترجمه سیدحسن منصور و سیدحسن حسینی کلجاهی. چاپ چهارم. تهران: امیرکبیر.
جعفریان، رسول (1387). پطروشفسکی در میان ایرانیان؛ گزارشی از کتاب نهضت سربداران خراسان. آیینه پژوهش، 10(60)، 57-65.
دادگر، یدالله (1384). تکثری بودن اقتصاد سیاسی. فصلنامه پژوهش­های اقتصادی، 5(١٥)، 1-24.
رضاقلی، علی (1385). نهادهای غارتی در اقتصاد ایران (اگر نورث ایرانی بود). اقتصاد و جامعه، 2(7)، 167-96.
رنانی، محسن (1384). بازار یا نابازار؟ بررسی موانع نهادی کارایی نظام اقتصادی بازار در اقتصاد ایران. چاپ اول. تهران: سازمان مدیرت و برنامه­ریزی کشور.
سیف، احمد (1380). استبداد، مسئله مالکیت و انباشت سرمایه در ایران. چاپ اول. تهران: نشر رسانش.
سیف، احمد (بی­تا). اقتصاد مکتب اتریشی. منتشر شده در وبسایت نقد اقتصاد سیاسی به آدرس: https://pecritique.com
صامتی، مجید، شهنازی، روح­الله و دهقان شبانی، زهرا (1389). امنیت حقوق مالکیت، قوانین و مقررات و رشد اقتصادی. فصلنامه پژوهش­های اقتصادی ایران، 14(44)، 85-104.
صدقی، ناصر (1397). رویکرد جامعه­ شناختی احمد اشرف به تاریخ ایران از خلال مسئله توسعه‌نیافتگی، فصلنامه مطالعات میان رشته­ای در علوم انسانی، 10(3)، 57-77. Doi: 10.22035/ISIH.2018.295
طبیبیان، محمد، غنی­نژاد، موسی و عباسی، حسین (1380). آزادی‌خواهی نافرجام. چاپ اول. تهران: نشر گام نو.
فوران، جان (1395). مقاومت شکننده؛ تاریخ تحولات اجتماعی ایران. ترجمه احمد تدین، مؤسسه خدمات فرهنگی رسا.
کاپوراسو، جیمز ای. و پی. لوین، دیوید (1992). نظریه­های اقتصاد سیاسی. ترجمه محمود عبدالله‌زاده. چاپ چهارم. تهران: نشر ثالث.
کاتوزیان، محمدعلی همایون (1998). نه مقاله در جامعه­شناسی تاریخی ایران، نفت و توسعه اقتصادی. ترجمه علیرضا طیب. چاپ اول. تهران: مرکز.
کاتوزیان، محمدعلی همایون (1981). اقتصاد سیاسی ایران (از مشروطه تا پایان سلسله پهلوی). ترجمه محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی. چاپ بیست­ و دوم. تهران: نشر مرکز.
مشهدی احمد، محمود، متوسلی، محمود و طیب­نیا، علی (1390). نقدی بر روش­شناسی اقتصاد مرسوم. برنامه­ریزی و بودجه، 16(113)، 9-30.
مقصودی، حمیدرضا و امیری تهرانی­زاده، محمدرضا (1396). نقش فردگرایی روش­شناختی در ساخت نظریه در دانش اقتصاد. روش­شناسی علوم انسانی، 23(90)، 57-73.
میرجلیلی، سیدحسین (1396). بررسی و نقد کتاب «نظریه­های اقتصادی توسعه؛ تحلیلی از پارادایم‌های رقیب». پژوهش­نامه انتقادی متون و برنامه­های علوم انسانی، 17(3)، 81-102.
نایب، سعید (1388). یک ارزیابی تاریخی از وضعیت حقوق مالکیت در ایران با رویکرد نونهادگرایی، اقتصاد و جامعه، 6(21 و 22)، 253-274.
نعمانی، فرهاد (1358). تکامل فئودالیسم در ایران. چاپ اول. تهران: انتشارات خوارزمی.
نورث، داگلاس (1981). ساختار و دگرگونی در تاریخ اقتصادی. ترجمه غلام­رضا آزاد. چاپ اول. تهران: نشر نی.
نورث، داگلاس (1990). نهادها، تغییرات نهادی و عملکرد اقتصادی. ترجمه محمدرضا معینی. چاپ دوم. تهران: سازمان مدیریت و برنامه­ریزی کشور.
ولی، عباس (1375). تناقض­های مفهوم شیوه تولید آسیایی. اطلاعات سیاسی- اقتصادی، 11(112-111)، 180-197.
ولی، عباس (1993). ایران پیش از سرمایه­داری. ترجمه حسن شمی­آوری. چاپ اول. تهران: نشر مرکز.
ویتفوگل، کارل (1957). استبداد شرقی. ترجمه محسن ثلاثی. چاپ دوم. تهران: ثالث.
Acemoglu, D. & Johnson, S. (2005). Unbundling institutions. Journal of Political Economy, 113(5), 949-995. Doi:10.1086/432166
Alamdari, K. (1381). Why did iran lag behind the west’s development? (7th ed.). Tehran: Tose`e.
Ashraf, A. (1967). Feudal system or Asian system, Jahane No, 5 ,7, 13-23, 157-163 [In Persian]
Ashraf, A. (1968). Iranian history from ancient times to the 18th century (by Pigoloskaya; A.Y. Yakubsky and A.P. Petroshevsky). Journal of Sociological Studies, Old Period (1), 181-189. [In Persian]
Ashraf, A. (1974). Research in Iranian issues: Historical features of urbanization in Iran-Islamic period. Social Sciences Letter, Old Period (4), 49-7. [In Persian]
Ashraf, A. (1980). Historical obstacles to the growth of capitalism in Iran. (First ed.). Zamineh. [In Persian]
Ashraf, A. & Banu Azizi, A. (2009). Social classes, state and the revolution in Iran (S.T. Farsani, Trans.). Niloofar Publications, Tehran. [In Persian]
Azimi, M. & Abdulahian, O. (1393). Report on ways to increase property rights guarantees in Iran; A case study of a car pre-purchase contract, Islamic council research center, serial number: 13960.
Basely, T. (1995). Property rights and investment incentives: Theory and evidence from Ghana. The Journal of Political Economy, 103(5), 937-903. Doi:10.1086/262008
Bottomore, T.B. (1968). Sociology: A guide to problems and literature. Translated by Mansour, S.H & Hoseini Kaljahi, S.H. (4th ed.). Amir Kabir.
Caporaso, J.A. & Levine, P.D. (1992). Theories of political economy. Translated by Abdullahzadeh, M. (4th ed.). Sales.
Dadgar, Y. (2005). Pluralism of political economy. The Economic research, 15(5), 1-24.
De Soto, J.H. (2008). The Austrian school: Market order and entrepreneurial creativity. (First ed.). Cheltenham: Edward Elgar.
Deliri, H. (1390). An introduction to the conceptual framework of property rights from an economic perspective. Islamic council research center, serial number: 12025.
Dorfman, J., et al. (1963). Institutional economics. (First ed.). Berkley.
Foran, F.J. (1993). Fragile resistance: Social transformation in Iran from 1500 to the revolution (A. Tadayyon, Trans), Rasa Publication. [In Persian]
Hafeznia, M.R (1392). Political geography of Iran. (First ed.). Samt.
Jafarian, R. (2008). Petroshevsky among Iranians; A report from the book of the Sarbadaran movement of Khorasan. Ayeneh-ye-Pajoohesh, 60(10), 57-65.
Katouzian, M.H. (1981). The political economy of modern Iran. (22th ed.). Markaz. [In Persian]
Katouzian, M.H. (1998). Nine essays on  Iran`s historical sociology oil and economic development. (first ed.). Markaz. [In Persian]
Keynse, J. (1936). General theory of employment, interest, and money. (First ed.). NY, Harcourt.
Maqsoodi, H.R. & Amiri Tehranizadeh, M.R. (2017). The role of methodological individualism in the construction of theory in economics. Methodology of Social Science and Humanity, 90(22), 57-73. [In Persian]
Mashhadi Ahmad, A., Motevaseli, M. & Tayebnia, A. (2011). A critique of conventional economic methodology. Planning and Budgeting, 113(16), 9-30.
Mehrara, N. & Parvini, M. (1396). The political economy of the state criminality in a totalitarianism system. Legal Research Quarterly, 80(20), 55-73. [In Persian]
Mirjalili, S.H. (2017). Book review of economic theories of development: An analysis of competing paradigms. Critical Studies in Texts & Programs of Human Sciences and Council for the Study of Texts and books, 3(17), 81-102. [In Persian]
Motevaseli, M., Khodabandelou, S., Nikonsebati, A. & Rostamian, A. (1395). A reflection on the Austrian school: Its emergence and evolution. Journal of Entrepreneurship Development, 3(9), 453-472.
Nayeb, S. (2009). A historical assessment of property rights in Iran with a neo-institutional approach. Economy and Society, 21-22(6), 274-253. [In Persian]
Nomani, F. (1979). The evolution of feudalism in Iran. (First ed.). Kharazmi. [In Persian]
North, D.C. (1981). Structure and change in economic history. Translated by Azad, G. R. (First ed.). Ney.
North, D.C. (1990). Institutions, institutional changes, and economic performance. Translated by Moeini, M. R. (2nd ed.). Organization of Management and Planning.
Renani, M. (2005). Market or non-market? (First ed.). Organization of Management and Planning. [In Persian]
Rezaqoli, A. (2006). If north was Iranian. Economy and Society, 7(2), 96-167. [In Persian]
Rhoads, S.E. (1985). The economist’s view of the world. (First ed.). Cambridge University Press.
Samti, M., Shahnazi, R. & Dehghan Shabani, Z. (2010). property right, regulation and economic growth. Iranian Journal of Economic Research, 44(14), 85-104. [In Persian]
Sedghi, N. (2018). Sociological thoughts of Ahmad Ashraf about the underdevelopment of Iran. Interdisciplinary Studies in the Humanities, 3(10), 57-77. [In Persian]
Seif, A. (2001). Dictatorship, the problem of ownership and capital accumulation in Iran. (First ed.). Rasanesh. [In Persian]
Seif, A (?). Economics of the Austrian school. Published on the political economy critique website at: https://pecritique.com
Tabibian, M., Ghaninejad, M. & Abbasi, H. (2001). Unsuccessful libertarianism. (First ed.). Game No. [In Persian]
Vali, A. (1996). Contradictions of the concept of the Asian production method. Political-Economic Information, 111-112(11), 180-197. [In Persian]
Vali, A. (1993). Pre-capitalist Iran. Translated by Shami Avari, H. (First ed.). Tehran: Markaz. [In Persian]
Wittfogel, K.A. (1957). Oriental despotism: A comparative study of total power. Translated by Solasi, M. (2nd ed.). Sales.