نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری، اقتصاد بخش عمومی، دانشگاه اصفهان، دانشکده اقتصاد و علوم اداری، اصفهان، ایران
2 استاد، اقتصاد بخش عمومی، دانشگاه اصفهان، دانشکده اقتصاد و علوم اداری، اصفهان، ایران
3 دانشیار، اقتصاد، علوم اقتصادی، دانشگاه مازندران، دانشکده اقتصاد و علوم اداری، مازندران، ایران
چکیده
یکی از الگوهای نظری رایج برای فهم ریشههای تاریخی توسعه‌نیافتگی جوامع گوناگون، نظریه نهادگرایان جدید درباره بهبود کیفیت نهادی است که بر سرچشمه‌های بنیادین رشد اقتصادی تاکید دارد. براساس این نظریه، جوامع دارای نهادهای فراگیر با ایجاد فرآیند تخریب خلاق و توزیع رانت مولد با حرکت به سوی چرخه‌های تکاملی، رشد و توسعه اقتصادی پایدار را تجربه خواهند کرد، اما جوامع دارای نهادهای بهره‌کش به دلیل سیطره مناسبات رانتی و توزیع رانت به صورت نامولد با حرکت به سوی چرخه‌های شوم در بلندمدت دچار عقب‌افتادگی و افول می‌شوند. در زمان پهلوی دوم، کشور ایران با وجود تجربه کوتاه‌مدتی از رشد اقتصادی به جای حرکت به سوی چرخه‌های تکاملی به سوی چرخه‌های شوم حرکت کرد؛ بنابراین، در این پژوهش به منظور واکاوی این موضوع، سعی خواهد شد با بهره‌گیری از نظریه بهبود کیفیت نهادی به دلایل عدم تداوم رشد اقتصادی در طول این دوران پرداخته شود. برای این منظور با بررسی فرآیند تخریب خلاق در بازار سیاسی و اقتصادی به یکی از مهم‌ترین موانع نهادی رشد اقتصادی این دوران پرداخته خواهد شد. نتایج حاصل از این پژوهش حاکی از آن است که با وجود تجربه رشد اقتصادی کوتاه‌مدتی که در سایه نهادهای بهره‌کش در طول این دوران میسر شد به دلیل عواملی نظیر نزاع بر سرقدرت، سیطره روابط شخصی بر امور، توزیع نامولد رانت و...، فرآیند تخریب خلاق در بازار سیاسی و اقتصادی شکل نگرفت تا با وجود وفور منابع درآمدی و کمک‌های خارجی، کشور ایران نتواند به رشد و توسعه اقتصادی خود ادامه دهد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
آبراهامیان، یراوند. (1377). ایران بین دو انقلاب. ترجمه احمد گل محمدی و محمدابراهیم فتاحی. تهران: نشر نی.
ازغندی، علیرضا. (1385). ناکارآمدی نخبگان سیاسی ایران بین دو انقلاب. تهران: نشر قومس.
اشرف، احمد. (1372). زمینه اجتماعی سنت‌گرایی و تجددخواهی. مجله ایران نامه، 42، 184- 163.
بوستاک، فرانسیس و جونز، جفری. (1395). برنامهریزی و قدرت در ایران: ابوالحسن ابتهاج و توسعه اقتصادی زیر سلطه شاه. ترجمه مهدی پازوکی و علی حبیبی. تهران: نشر کویر.
اسنودان، برایان و آر. وین، هوارد. (1393). اقتصاد کلان جدید (منشا، سیر تحول و وضعیت فعلی). ترجمه منصور خلیلی عراقی و علی سوری، تهران: انتشارات سمت.
پارسونز، آنتونی. (1363). غرور و سقوط. ترجمه منوچهر راستین. تهران: انتشارات هفت.
دهباشی، حسین. (1393). اقتصاد و امنیت: تاریخ شفاهی، زندگی و آثار علینقی عالیخانی. تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
رضاقلی، علی. (1398). اگر نورث ایرانی بود (شرحی بر تاریخ اقتصاد سیاست و فرهنگ ایران). تهران: نهادگرا.
زمانی، رضا و مومنی، فرشاد. (1392). مطالعه فرآیند توسعه اقتصادی ایران طی یکصد سال اخیر با استفاده از رهیافت نظم اجتماعی نورث، والیس و وینگاست. پایان‌نامه. کاربردی. دانشگاه علامه طباطبائی (ره).
زیباکلام، صادق. (1374). ما چگونه ما شدیم (ریشه‌یابی علل عقب‌ماندگی در ایران). تهران: انتشارات روزنه.
ساعی، احمد. (1388). توسعه نیافتگی پسا استعمار. تهران: انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات.
سردارنیا، خلیل‌الله. (1386). تبیین ساختارگرای سیاسی- اقتصادی از فساد اقتصادی در ایران- پهلوی دوم 57- 1342. پژوهشنامه علوم سیاسی، 6 (26)، 58- 33.
سوداگر، محمدرضا. (1369). رشد روابط سرمایه داری در ایران: (مرحله گسترش) 1357- 1344. تهران: فرزین.
عظیمی، حسین. (1393). مدارهای توسعه نیافتگی. نشر: نی. عظیمی، حسین. (1374). مدارهای توسعه نیافتگی. تهران: نی.
عیسی‌زاده، سعید و احمدزاده، اکبر. (1388)، بررسی اثر عوامل نهادی بر رشد اقتصادی با تاکید بر نهادهای حاکمیتی. فصلنامه پژوهش های اقتصادی ایران، 13(40) ، 28-1.
عجم‌اغلو، دارون و رابینسون، جیمز. (1393). چرا ملتها شکست میخورند. ترجمه محسن میر دادمادی و محمدحسین نعیمیپور، تهران: انتشارات روزنه.
علمداری، کاظم. (1379). چرا ایران عقب ماند و غرب پیش رفت؟. تهران: توسعه.
فوران، جان. (1378). مقاومت شکننده: تاریخ تحولات اجتماعی ایران از سال 1500 میلادی مطابق با 879 شمسی تا انقلاب. ترجمه احمد تدین. تهران: خدمات فرهنگی رسا.
قاراخانی، سلمان، رنانی، محسن، کریمی، زهرا و مومنی، فرشاد.(1398). ایران در زیر چتر حاکمیت طبیعی (مطالعه موردی عصر پهلوی دوم). پژوهش‌های رشد و توسعه اقتصادی، 11(42)، 184-155.
کاتوزیان، محمدعلی. (1380). تضاد دولت و ملت: نظریه تاریخ و سیاست در ایران. تهران: نشر نی.
کدی، نیکی. (1369). ریشههای انقلاب ایران. تهران: انتشارات قلم.
کریمی موغاری، زهرا و خرمی مقدمی، آزاده. (1394). بررسی عملکرد اقتصادی ایران در زمان صفویه و مقایسه آن با اروپای قرن هفدهم با رویکرد نهادی. فصلنامه برنامهریزی و بودجه، 20(2)، پیاپی (129).
مجیدی، عبدالمجید. (1381). خاطرات عبدالمجید مجیدی وزیر مشاور و رئیس سازمان برنامه و بودجه (1356- 1351). تهران: نشر گام نو.
میرجلیلی، سید‌حسین. (1386). آموزه‌های مکتب‌تاریخی برای تحلیل اقتصاد‌ایران، مجله پژوهشنامه اقتصادی، 7(26)، 43-74.
میلانی، عباس. (1392). نگاهی به شاه. تورنتو: پرشین سیرکل.
__________ . (1380)، معمای هویدا. نشر: اختران.
میلانی، محسن. (1385). شکلگیری انقلاب اسلامی از سلطنت پهلوی تا جمهوری اسلامی. ترجمه مجتبی عطارزاده. تهران: نشر گام نو.
نایب پور، محمد. (1385). تحولات ارتش از عهد قاجار تا پایان سلسله پهلوی. مجله زمانه، 52، 13- 4.
نصر، ولی. (1382). استراتژیهای اقتصادی پهلوی دوم. ترجمه حسن شمس الدینی غیاثوند. ماهنامه اندیشه و تاریخ سیاسی ایران معاصر، 2(17)، صص 39-31.
نورث، داگلاس سی. (1395). سیاست اقتصاد و مسائل توسعه در سایه خشونت. ترجمه محسن میردامادی و محمد حسین نعیمی پور. تهران: روزنه.
نورث، داگلاس سی، باری آر، جان جوزف والیس، وینگاست. (1396). خشونت و نظم های اجتماعی. ترجمه جعفر خیرخواهان و رضا مجیدزاده. تهران: روزنه.
Abrahamian, E. (1982). Iran between two revolutions. Princeton University Press.
Abrahamian, Y. (1998). Iran between two revolutions. Translation by Ahmad Gul Mohammadi and Mohammad Ebrahim Fattahi. Tehran: Ney Publishing. [In Persian]
Acemoglu, D, and James A. R. (2013). Why nations fail. Crown Publishers.
Acemoglu, D, and James A. Robinson (2013). Why nations fail. Crown Publishers.
Acemoglu, Daron, Simon Johnson, and James A. Robinson (2004). Institutions as the Fundamental Cause of Long-Run Growth, NBER Working Paper #10481, forthcoming in Philippe Aghion and Steven Durlauf (eds.), Handbook of Economic Growth; Amsterdam: North- Holland.
Alamdari, K. (2000). Why did Iran lag behind and the West move forward? Tehran: Development Publishing. [In Persian]
Amjad, M. (1989). Iran: From royal dictatorship to theocracy, (Vol. 242). Greenwood Pub Group.
Ashraf, A. (1971). Iran, imperialism, class and modernization from above. New School for Social Research, New York, NY
Ashraf, A. (1994). Social context of traditionalism and modernism. Iran Journal, 42, 184-163. [In Persian]
Azghandi, A. (2006). The ineffectiveness of the Iranian political elite between the two revolutions. Tehran: Ghomes publisher. [In Persian]
Azimi, H. (2015). Underdeveloped circuits. Tehran: Ney Publishing. [In Persian]
Bostock, F, and Jones, J. (2016). Planning and Power in Iran: Abolhassan Abtehaj and Economic Development Under the Shah's Domination. Translation by Mehdi Pazouki and Ali Habibi. Tehran: Kavir Publishing. [In Persian]
Bostock, F., and Jones, G. (2014). Planning and Power in Iran: Ebtehaj and Economic Development under the Shah. Routledge.
Dehbashi, H. (2014). Economics and Security: Oral History, Life, and works of Alinaghi Alikhani. Tehran: National Library and Archives of the Islamic Republic of Iran. [In Persian]
Digard, J. P., Richard, Y. and Hourcade, B. (2007). L'Iran au XXe siècle: Entre nationalisme, islam et mondialisation. Fayard.
Furan, J. (1999). Shattering Strength: The History of Iranian Social Changes from 1500 AD, in accordance with the 879 BC to revolution. Translation by Ahmad Tadayon. Tehran: Rasa Cultural Services. [In Persian]
Furan, J. (2009). Fragile resistance: Social transformation in Iran from 1500 to the revolution. Routledge.
Issazadeh, S. and Ahmadzadeh, A. (2009), The effect of institutional factors on economic growth with emphasis on governance institutions. Iranian Economic Research Quarterly, 13(40), 28-1. [In Persian]
Karimi Moghari, Z. and Khorami Moghaddami, A. (2016). A study of Iran's economic performance during the Safavid period and its comparison with seventeenth-century Europe with an institutional approach. Quarterly Journal of Planning and Budgeting, 20th Year, No. 2, consecutive (129). [In Persian]
Katouzian, H. (1981). The political economy of modern Iran: Despotism and pseudo-modernism, 1926–1979. Springer.
Katouzian, H. (2004). The short-term society: a study in the problems of long-term political and economic development in Iran. Middle Eastern Studies, 40(1), 1-22.
Katouzian, M.A. (2001). State and nation conflict: Theory of history and politics in Iran. Tehran: Ney Publishing. [In Persian]
Keddie, N. R. and Richard, Y. (2006). Modern Iran: Roots and results of revolution. Yale University Press.
Kodi, N. (1990). The roots of the Iranian revolution. Tehran: Ghalam Publications. [In Persian]
Majidi, A. (2002). Memoirs of Abdolmajid Majidi, Minister of Consultation and Head of Planning and Budget Organization (1351-1356). Tehran: Gam-e No Publishing. [In Persian]
Milani, A. (2011). The Shah. Palgrave Macmillan.
Milani, A. (2013). Look at the king. Toronto: Persian circle. [In Persian]
Milani, M. (2006). Formation of the Islamic Revolution from the Pahlavi monarchy to the Islamic Republic. Translation by Mojtaba Attarzadeh. Tehran: Gam-e No Publishing. [In Persian]
Milani, M. (2006). The formation of the Islamic Revolution from the Pahlavi dynasty to the Islamic Republic. Translated by Mojtaba Attarzadeh. Tehran: Gam No Publishing. [In Persian]
Milani, M. M. (2018). The making of Iran's Islamic revolution: from monarchy to Islamic republic. Routledge.
Mirjalili, H. (2007). Historical school teachings for the analysis of Iranian economics, Journal of Economic Research, 7(28), 43-74. [In Persian]
Mushtaq H. Khan (2013). The Political Settlement, Growth and Technical Progress in Bangladesh DIIS Working Paper 2013:01,33.
Nasr, W. (2003). Second Pahlavi economic strategies. Translated by Hassan Shams al-Dini Ghiasvand. Monthly of Political Thought and History of Contemporary Iran, Second Year, No. 17, pp. 39-31. [In Persian]
Nayebpour, M. (2006). Army developments from the Qajar period to the end of the Pahlavi dynasty. Zamaneh Magazine, 52, 13-4. [In Persian]
North, D. C. (2017). Economic policy and development issues in the shadow of violence. Translated by Mohsen Mirdamadi and Mohammad Hossein Naeimipour. Tehran: Rozaneh. [In Persian]
North, D. C. Barry R. John J. Wallis, W. (2018). Violence and social order. Translated by Jafar Khairkhahan and Reza Majidzadeh. Tehran: Rozaneh. [In Persian]
North, D. C., Wallis, J. J. and Weingast, B. R. (2006). A conceptual framework for interpreting recorded human history (No. w12795). National Bureau of Economic Research.
North, D. C., Wallis, J. J., Webb, S. B. and Weingast, B. R. (Eds.). (2013). In the shadow of violence: Politics, economics, and the problems of development. Cambridge University Press.
North, D. c., Wallis, J., Joseph, W. and Barry, R. (2009). Violence and Social Orders: A Conceptual Framework for Interpreting Recorded Human History. Cambridge University Press.
Parsons, A. (1984). Pride and Fall. Translated by Manouchehr Rastin. Tehran: Weekly Publications. [In Persian]
Qarakhani, S. Renani, M. Karimi, M. Z. and Momeni, F. (2021). Iran under the umbrella of natural sovereignty (a case study of the second Pahlavi era). Scientific Quarterly of Economic Growth and Development Research (Arak), Eleventh Year, No. 42, pp. 184-155. [In Persian]
Rezaghili, A. (2018). If North was Iranian (a description of the economic history of Iranian politics and culture). Tehran: Institutionalist Publishing. [In Persian]
Roy, Pallavi. (2013). The political economy of growth under clientelism: an analysis of Gujarat, Tamil Nadu and Pakistan. PhD Thesis. SOAS, University of London.
Saei, A. (2010). Postcolonial underdevelopment. Tehran: Islamic Azad University Publications, Science and Research Branch. [In Persian]
Sardaraniya, Kh. (2007). Explaining the political-economic structuralism of economic corruption in Iran-Pahlavi II, 1342-57. Political Science Journal, 6 (26), 58-33. [In Persian]
Snowden, B. Wayne, H. (2015). New macroeconomics (origin, evolution and current situation). Translated by Mansour Khalili Iraqi and Ali Souri, Tehran: Samat Publications. [In Persian]
Soodagar, M. R. (1990). Growth of Capitalist Relations in Iran: (Expansion Stage) 1978-1964. Tehran: Farzin Publishing. [In Persian]
You, Jong-Sung. (2014). Land Reform, Inequality, and Corruption: A Comparative Historical Study of Korea, Taiwan, and the Philippines. The Korean Journal of International Studies, Vol.12-1, 191-224.
Zamani, R. and Momeni, F. (2013). The study of the process of economic development of Iran during the last one hundred years using the approach of North, Wallis and Wing social order. Thesis. Practical. Allameh Tabatabai University. [In Persian]
Ziba Kalam, Sadegh. (1995). How we became (rooting out the causes of backwardness in Iran). Tehran: Rozaneh Publications. [In Persian]
)