نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری اقتصاد کشاورزی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران
2 دانشیار، بخش اقتصاد کشاورزی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران
چکیده
در سالهای اخیر در جهت شناخت تفاوت رشد اقتصادی بین کشورها، سرمایه طبیعی بهعنوان عامل مهم در مدلهای رشد وارد شده است. در همین راستا، این مطالعه با هدف ارزیابی نقش سرمایه طبیعی در رشد اقتصادی ایران انجام شد. برای این منظور از دادههای سریزمانی دوره 94-1359 و مدل رشد نئوکلاسیک سولو استفاده شد. شاخصهای معرفیشده برای سرمایه طبیعی شامل ردپای اکولوژیکی، ظرفیت اکولوژیکی، کسری اکولوژیکی، تنش اکولوژیکی و مساحت زمینهای کشاورزی است. یافتهها نشان داد نقش شاخصهای سرمایه طبیعی در رشد اقتصادی نوسان گستردهای دارد بهگونهای که کشش تولید نسبت به ردپای اکولوژیکی 04/0-02/0 بهدست آمد، اما این رقم برای ظرفیت اکولوژیکی و مساحت زمینهای کشاورزی به 10/0 تا 15/0 ارزیابی شد. ضریب متناظر برای سرمایه فیزیکی بالاتر از سرمایه طبیعی و اغلب در دامنه 17/0-12/0 قرار گرفت. افزون بر این نتایج، تابع تولید CES حاکی از بازده ثابت نسبت به مقیاس در اقتصاد ایران بود.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
اندایش، یعقوب؛ صادقی، سید کمال؛ کریمی تکانلو؛ زهرا، متفکر آزاد؛ محمدعلی و اصغرپور، حسین. (1395). سنجش ردپای بومشناختی کربن دهکهای خانوارهای شهری و روستایی در ایران با رهیافت ماتریس حسابداری اجتماعی (SAM). پژوهشهای اقتصادی ایران، 68(21) ، 206-163.
آقایی، مجید؛ رضاقلیزاد، مهدیه و باقری، فریده. (1392). بررسی تاثیر سرمایه انسانی بر رشد اقتصادی در استانهای ایران. پژوهش و برنامهریزی در آموزش عالی، 1(19)، 44-21.
بانک مرکزی ایران. (1394). پایگاه اطلاعاتی بانک مرکزی. اطلاعات سریهای زمانی. بازیابی شده از: http://tsd.cbi.ir/Display/Content.aspx
بهبودی، داود؛ اصغرپور، حسین و ممیپور، سیاب. (1388). فراوانی منابع طبیعی، سرمایه انسانی و رشد اقتصادی در کشورهای صادرکننده نفت. پژوهشهای اقتصادی ایران، 40(13) ، 147-125.
پورفرج، علیرضا و خالقیان، عادله. (1393). اثر تمرکز صادرات بر رشد اقتصادی کشورهای عضو اوپک. پژوهشهای رشد و توسعه اقتصادی، 4(4) ، 112-93.
تقوی، مهدی و محمدی، حسین. (1385). تاثیر سرمایه انسانی بر رشد اقتصادی در ایران. پژوهشنامه اقتصادی، 22(6)، 43-15.
جهانگرد، اسفندیار و شیشوایی، مهرنوش. (1393). بررسی اثرات مستقیم و غیرمستقیم سرمایه انسانی بر رشد فعالیتهای اقتصادی ایران. اقتصاد کاربردی، 13(4) ، 48-37.
دهقان شبانی، زهرا؛ هادیان، ابراهیم و نصیرزاده، فائزه. (1395). تاثیر ترکیب سرمایه انسانی بر رشد منطقهای اقتصاد ایران: رویکرد دادههای تابلویی پویای فضایی. پژوهشهای اقتصادی ایران، 66(21)، 30-1.
ربیعی، مهناز. (1388). اثر نوآوری و سرمایه انسانی بر رشد اقتصادی در ایران. دانش و توسعه، 26(16)، 142-122.
رحمانی، تیمور؛ عباسی نژاد، حسین و امیری، میثم. (1386). بررسی تاثیر سرمایه اجتماعی بر رشد اقتصادی ایران مطالعه موردی: استانهای کشور با روش اقتصادسنجی فضایی. پژوهشهای اقتصادی، 2(7)، 26-1.
رحمانی، تیمور و مظاهری‌ماربری، مرتضی. (1393). بررسی تاثیر مهاجرت بر انباشت سرمایه انسانی و رشد اقتصادی در کشورهای در حال توسعه (2000-1975). پژوهشهای رشد و توسعه اقتصادی، 17(5)، 61-74.
رضایی، محمد؛ یاوری، کاظم؛ عزتی، مرتضی و اعتصامی، منصور. (1394). بررسی وفور منابع طبیعی (نفت و گاز) بر سرکوب مالی و رشد اقتصادی از کانال اثر گذاری بر توزیع درآمد. پژوهشنامه اقتصاد انرژی ایران، 14(4)،122-89.
رنانی، محسن؛ عمادزاده، مصطفی و مویدفر، رزیتا. (1385). سرمایه اجتماعی و رشد اقتصادی: ارائه یک الگوی نظری. مجله پژوهشی دانشگاه اصفهان (علوم انسانی)، 2(21)، 151-133.
سعادت، رحمان. (1387). برآورد روند سرمایه اجتماعی در ایران (با استفاده از روش فازی). مجله تحقیقات اقتصادی، 2(43)، 56-41.
سوری، علی. (1393). سرمایه اجتماعی و رشد در ایران. پژوهشها و سیاستهای اقتصادی، 69(22)، 64-49.
شاهآبادی، ابوالفضل؛ سهرابیوفا، حسین و سلمانی، یونس. (1395). تاثیر انباشت سرمایه تحقیق و توسعه و سرمایه فیزیکی بر رشد اقتصادی: شواهدی از کشورهای ایران، ترکیه و مالزی. پژوهشهای رشد و توسعه اقتصادی، 23(6)، 90-75.
شاهآبادی، ابوالفضل و صادقی، حامد. (1392). مقایسهی اثر وفور منابع طبیعی بر رشد اقتصادی ایران و نروژ. مدلسازی اقتصادی، 22(7)، 43-21.
صفدری، مهدی؛ شهیکیتاش، محمد نبی و شیدایی، زهرا. (1391). نقش متوسط سالهای تحصیل در روند رشد اقتصادی کشورها (رویکرد بارو و لی در سنجش سرمایه انسانی). پژوهشهای اقتصادی (رشد و توسعه پایدار)، 3(14)، 44-23.
صفدری، مهدی؛ کریم، محمدحسین و خسروی، محمدرسول. (1387). بررسی تاثیر سرمایه اجتماعی بر رشد اقتصادی ایران. اقتصاد مقداری، 2(5)، 61-39.
صمدی، علیحسین؛ مرزبان، حسین و اسدیانفلاحیه، کوثر. (1391). سرمایه انسانی، سرمایه اجتماعی و رشد اقتصادی مطالعه موردی اقتصاد ایران (1387-1350). مطالعات اقتصادی کاربردی ایران، 2(1)، 176-145.
علمی، زهرا. (1388). اثر سرمایه انسانی و هزینههای دولت در سرمایه انسانی بر رشد اقتصادی در ایران در چارچوب مدلهای رشد درون‌زا. رساله دکتری اقتصاد، دانشگاه تهران،
دانشکده اقتصاد.
دانشکده اقتصاد.
علمی، زهرا و قربانی، محبوبه. (1395). اثر سرمایه اجتماعی بر رشد اقتصادی در کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا. مطالعات توسعه اجتماعی ایران، 4 (8)، 82-71.
فرج‌زاده، زکریا؛ آماده، حمید و عمرانی، محمد. (1396). عوامل تعیینکننده رشد اقتصادی ایران. مجله تحقیقات اقتصادی، 3 (52)، 686-663.
فوکویاما، فرانسیس. (1989). پایان نظم: سرمایه اجتماعی و حفظ آن. ترجمه غلامعباس توسلی (1379). چ اول. تهران: جامعه ایرانیان.
قلمباز، فرهاد؛ سوری، علی؛ عبدلی، قهرمان و ابراهیمی، محسن. (1397). بررسی تاثیر سرمایهگذاری مستقیم خارجی بر رشد اقتصادی با تاکید بر نقش منابع طبیعی (کاربرد مدل رگرسیون حد آستانه در دادههای پانل). مجله تحقیقات اقتصادی، 4 (53)،910-881.
کشاورز، علیرضا. (1398). تعیینکنندههای رشد اقتصادی ایران با تاکید بر سرمایه طبیعی. رساله کارشناسی ارشد اقتصاد کشاورزی، دانشگاه شیراز، دانشکده کشاورزی.
مرکز آمار ایران. (1394). پایگاه اطلاعات نشریات. بازیابی شده از:http://amar.sci.org.ir
معدلی، فرزانه. (1390). محاسبه بازده کل سرمایه اجتماعی در کشورهای منتخب درحال توسعه (براساس تعمیم مجدد مدل رشد تعمیم یافته سولو). رساله کارشناسی ارشد اقتصاد، دانشگاه شیراز، دانشکده اقتصاد، مدیریت و علوم اجتماعی.
منظور، داود و یادیپور، مهدی. (1387). سرمایه اجتماعی عامل توسعه اجتماعی و اقتصادی. راهبرد توسعه، 15(5)، 162-140.
موسوی، سیدصالح اکبر؛ حقیقت، جعفر و سلمانی بی‌شک، محمد رضا (1394). تاثیر سرمایه انسانی بر رشد اقتصادی در ایران (رویکرد غیرخطی). پژوهشهای اقتصادی ایران، 63(20)، 144-121.
مولائی، مرتضی و بشارت، احسان. (1394). بررسی ارتباط بین تولید ناخالص داخلی و ردپای اکولوژیکی بهعنوان شاخص تخریب محیطزیست. مجله تحقیقات اقتصادی، 4(50)،1033-1017.
مهدوی، ابوالقاسم و عزیزمحمدلو، حمید. (1392). سرمایه اجتماعی و تاثیر آن بر رشد صنعتی از طریق بهبود نوآوری و فناوری. مجله تحقیقات اقتصادی، 1(48)، 201-179.
نصراللهی، زهرا و غفاریگولک، مرضیه. (1388). توسعه اقتصادی و آلودگی محیطزیست در کشورهای عضو پیمان کیوتو و کشورهای آسیای جنوب غربی (با تاکید بر منحنی زیست محیطی کوزنتس). اقتصاد کلان، 35(9)، 126-105.
هوشمند، محمود؛ شعبانی، محمدعلی و ذبیحی، اعظم. (1387). نقش سرمایهی انسانی در رشد اقتصادی ایران با استفاده از الگوی خود بازگشت با وقفههای توزیعی. اقتصاد مقداری، 2(5)، 83-63.
Aghaei, M., Rezagholizadeh, M., and Bagheri, F. (2013). The effect of human capital on economic growth: The case of Iran’s provinces. Research and Planning in Higher Education, 19(1), 21-44. [In Persian]
Aghion, P., Boustan, L., Hoxby, C., and Vandenbussche, J. (2009). The casual impact of education on economic growth: Evidence from U.S. Harvard University: Mimeo.
Ahmed, K., Mahalik, M. K., and Shahbaz, M. (2016). Dynamics between economic growth, labor, capital and natural resource abundance in Iran: An application of the combined cointegration approach. Resources Policy, 49, 213–221.
Ahmed, Z., Asghar, M. M., Malik, M. N., and Nawas, K. (2020). Moving towards a sustainable environment: The dynamic linkage between natural resources, human capital, urbanization, economic growth, and ecological footprint in China. Resources Policy, 67, 101677.
Al-Mulali, U., and Ozturk, I. (2015). The effect of energy consumption, urbanization, trade openness, industrial output, and the political stability on the environmental degradation in the MENA (Middle East and North African) region. Energy, 84, 382-389.
Andayesh, Y., Sadeghi, S. K., Karimi Takanlou, K., Motafakker Azad, M. A., and Asgharpour, H. (2016). Measuring the carbon footprint of urban and rural household deciles in Iran: The Social Accounting Matrix (SAM) approach. Iranian Journal of Economic Research, 68, 163-206. [In Persian]
Aşıcı, A. A., and Acar, S. (2015). Does income growth relocate ecological footprint?. Ecological Indicators, 61, 707-714.
Baltagi, B. H. (2008). Econometrics. 4th Edition. Berlin: Springer.
Barkhordar, Z. A., and Saboohi, Y. (2013). Assessing alternative options for allocating oil revenue in Iran. Energy Policy, 63, 1207–1216.
Behboodi, D., Asgharpour, H., and Mamipour, S. (2009). Natural resource abundant, human capital and economic growth in petroleum exporting countries. Iranian Journal of Economic Research, 40, 125-147. [In Persian]
Bils, M., and Klenow, P. J. (2000). Does schooling cause growth?. NBER Working Paper.
Central Bank of Iran (2015). http://tsd.cbi.ir/Display/Content.aspx.
Chou, Y. K. (2006). Three simple models of social capital and economic growth. The Journal of Socio-Economics, 35, 889-912.
Chu, X., Deng, X., Gui, J., and Li, Z. (2017). Ecological security assessment based on ecological footprint approach in Beijing-Tianjin-Hebei region, China. Physics and Chemistry of the Earth, 101, 43-51.
Costantini, V., and Monni, S. (2008). Environment human development and economic growth. Ecological Economics, 64, 867-880.
Danish K. N., Hassan, S. T., Baloch, M. A., Mahmood, N., and Zhang, J. W. (2019). Linking economic growth and ecological footprint through human capital and biocapacity. Sustainable Cities and Society, 47, 101516.
Dasgapta, P., and Serageldin, I. (2000). Social Capital: A multifaceted perspective. World Bank. Washington DC.
Dehghan Shabani, Z., Hadian, E., and Nasirzadeh, F. (2016). The effect of the composition of human capital on regional economic growth in Iran: Spatial Dynamic Panel Data approach. Iranian Journal of Economic Research, 66, 1-30. [In Persian]
Elmi, Z., and Ghorbani, M. (2016). The effect of social capital on economic growth in the Middle East and North Africa. Iranian Social Development Studies, 4(8), 71-82. [In Persian]
Farajzadeh, Z. (2018). Emissions tax in Iran: Incorporating pollution disutility in a welfare analysis. Journal of Cleaner Production, 186, 618-631.
Farajzadeh, Z., Amadeh, H., and Omrani, M. (2017). Determinants of Iranian economic growth. Journal of Economic Research, 52(3), 663-686. [In Persian]
Farajzadeh, Z., Zhu, X., and Bakhshoodeh, M. (2017). Trade reform in Iran for accession to the World Trade Organization: Analysis of welfare and environmental impacts. Economic Modelling, 63, 75-85.
Fiala, N. (2008). Measuring sustainability: Why the ecological footprint is bad economics and bad environmental science. Ecological Economics, 67, 519-525.
Food and Agriculture Organization (2015). Statistical Database. http://www.fao.org.
Ghalambaz, F., Souri, A., Abdoli, G., and Ebrihimi, M. (2018). Investigation the effect of foreign direct investment on economic growth with emphasis on the role of natural resources (Application of threshold regression model in panel data). Journal of Economic Research, 53(4), 881-910. [In Persian]
Global Footprint Network (2015). https://www.footprintnetwork.org/our-work/countries/.
Hanushek, E. A., and Kim, D. (1995). Schooling, labor force quality, and economic growth (No. w5399). National Bureau of Economic Research.
He, J., and Richard, P. (2010). Environmental Kuznets Curve for CO2 in Canada. Ecological Economics, 69, 1083-1093.
Henningsen, A., and Henningsen, G. (2012). On estimation of the CES production function—Revisited. Economics Letters, 115, 67–69.
Houshmand, M., Shabani, M. A., and Zabihi, A. (2008). The role of human capital on Iran's economy growth by using Auto Regressive Distributed Lag (ARDL) model. Quantitative Economics, 2(5), 63-83. [In Persian]
Ishise, H., and Sawada, Y. (2009). Agrregate returns to social capital: Estimates based on the Augmented-Solow Model. Journal of Macroeconomics, 31, 376-393.
Jahangard, E., and Shishvani, M. (2014). Investigating the direct and indirect effects of human capital on the growth of Iran's economy. Applied Economics, 13, 37-48. [In Persian]
Jalil, A., and Idrees, M. (2013). Modeling the impact of education on the economic growth: Evidence from aggregated and disaggregated time series data of Pakistan. Economic Modelling, 31, 383-388.
Jensen, J., and Tarr, D. (2003). Trade, exchange rate, and energy pricing reform in Iran: Potentially large efficiency effects and gains to the poor. Review of Development Economics, 7(4), 543-562.
Keshavarzi, A. R. (2019). Determinants of economic growth in Iran emphasizing on natural capital. MSc Thesis of Agricultural Economics, Shiraz University. [In Persian]
Liu, L., and Lei, Y. (2018). An accurate ecological footprint analysis and prediction for Beijing based on SVM model. Ecological Informatics, 44, 33-42.
Lucas, R. (1988). On the mechanics of economic development. Journal of Monetary Economics, 22, 3-42.
Mahdavi, A., and Azizmohammadlou, H. (2013). The effect of social capital on industrial growth through the innovation and technology improvement. Journal of Economic Research, 48(1), 179-201. [In Persian]
Mancini, M. S., Galli, A., Niccolucci, V., Lin, D., Hanscom, L., Wackernagel, M., and Marchettini, N. (2017). Stocks and flows of natural capital: Implications for ecological footprint. Ecological Indicators, 77, 123-128.
Mankiw, N. G., Romer, D., and Weil, D. N. (1992). A contribution to the empirics of economic growth. Quarterly Journal of Economics, 107(2), 407-437.
Mansanjala, W. H., and Papageorgious, C. (2004). The Solow model with CES technology: Nonlinear ITIES and parameter hetrogeneity. Journal of Applied Econometrics, 19, 171-201.
Manzoor, D., and Yadipour, M. (2008). Social capital as social and economic development. Development Strategy, 15(5), 140-162. [In Persian]
Moaddeli, F. (2011). Aggregate returns to social capital: Estimates based on the augmented Augmented-Solow model. Master thesis of Economics, Faculty of Economic, Management and Social Sciences, Shiraz University. [In Persian]
Molaei, M., and Basharat, E. (1394). Investigating relationship between gross domestic product and ecological footprint as an environmental degradation index. Journal of Economic Research, 50(4), 1017-1033. [In Persian]
Monfreda, C., Wackernagel, M., and Deumling, D. (2004). Establishing national natural capital accounts based on detailed ecological footprint and biological capacity assessments. Land Use Policy, 21, 231-246.
Moran, D. D., Wackernagel, M., Kitzes, J. A., Goldfinger, S. H., and Boutaud, A. (2008). Measuring sustainable development — Nation by nation. Ecological Economics, 64, 470-474.
Mousavi, S. S. A., Haghighat, J., and Salmani Bishak, M. (2015). The impact of human capital on economic growth in Iran: A Nonlinear Approach. Iranian Journal of Economic Research, 63, 121-144. [In Persian]
Nasrollahi, Z., and Ghaffari Gulak, M. (2010). Economic development and environmental pollution in Kyoto protocol members and Southwest Asia (with emphasis on Kuznets Environmental Curve). Journal of Macroeconomics, 35, 105-126. [In Persian]
Onyinye, N. G., Idenyi, O. S., and Ifeyinwa, A. C. (2017). Effect of capital formation on economic growth in Nigeria. Asian Journal of Economics, Business and Accounting, 5(1), 1–16.
Orubo, O. O., and Omotor, D. G. (2011). Environmental quality and economic growth: Searching for Environmental Kuznets Curve for air and water pollutants in Africa. Energy Policy, 30, 4178-4188.
Pavelescu, F. M. (2015). Impact of collinearity on estimated parameters of CES production function. Procedia Economics and Finance, 22, 762–769.
Pourfaraj, A. R., and Khaleghian, A. (2014). The effect of oil export concentration on economic growth in OPEC countries. Economic Growth and Development Research, 14, 93-112. [In Persian]
Qadri, F. S., and Waheed, A. (2014). Human capital and economic growth: A macroeconomic model for Pakistan. Economic Modelling, 42, 66-76.
Rabiei, M. (2009). The impact of innovation and human capital on economic growth in Iran. Knowledge and Development, 26, 122-142. [In Persian]
Rahmani, T., Abbasinejad, H., and Amiri, M. (2007). Investigating the impact of social capital on Iran's economic growth: The case study of Irninan provinces using spatial econometrics. Economic Research, 7, 1-26. [In Persian]
Rahmani, T., and Mazaheri Marbori, M. (2014). Investigating the effect of migration on human capital accumulation and economic growth in developing countries (1975-2000). Economic Growth and Development Research, 17, 74-61. [In Persian]
Renani, M., Emadzadeh, M., and Moayedfar, R. (2006). Social capital and economic growth: Providing a theoretical model. Humaniti Journal of Esfahan University, 21(2): 133-151. [In Persian]
Rezaei, M., Yavari, K., Ezzati, M., and Etesami, M. (2005). Analysis of the effect of the abundant natural resources (oli & gas) on financial repression and economic growth through the income distribution channels. Journal of Iranian Energy Economics, 14: 89-122. [In Persian]
Romer, P. M. (2012). Advanced Macroeconomics. 4th edition. The McGraw-Hill.
Roseta-palma, C., Ferreira-Lopes, A., and Sequeira, T. N. (2010). Externalities in an endogenous growth model with social and natural capital. Ecological Economics, 63, 603-612.
Saadat, R. (2008). The estimation of social capital in Iran. Journal of Economic Research, 43(2), 41-56. [In Persian]
Safdari, M., Karim, M. H., and Khosravi, M. R. (2008). Investigating the impact of social capital on Iran's economic growth. Quantitative Economics, 2(5), 39-61. [In Persian]
Safdari, M., Shahiki Tash, M. N., and Sheidaee, Z. (2012). The role of average years of schooling on economic growth (Barro and Lee approach to measuring human capital). The Economic Research, 14(3), 23-44. [In Persian]
Samadi, A. H., Marzban, H., and Asadean Fallaheh, K. (2012). Social capital, human capital and economic growth: The case of Iran (1971-2008). Applied Economics Studies, Iran, 2, 145-176. [In Persian]
Shahabadi, A., and Sadeghi, H. (2013). Comparative study of natural resources abundance on economic growth in Iran and Norway. Conomical Modeling, 22, 21-43. [In Persian]
Shahabadi, A., Sohrabivafa, H., and Salmani, Y. (2016). The role of research and development (R&D) activities and physical stock on economic growth: Evidence from Iran, Turkey and Malaysia. Quarterly Journal of Economic Growth and Development Research, 23, 75-90[In Persian]
Shahbaz, M., Destek, M. A., Okumus, I., and Sinha, A. (2019). An empirical note on comparison between resource abundance and resource dependence in resource abundant countries. Resources Policy, 60, 47–55.
Souri, A. (2014). Social capital and its growth in Iran. Economic Research and Policies, 69, 49-64. [In Persian]
Statistical Center of Iran, (2015). https://www.amar.org.ir.
Taghavi, M., and Mohammadi, H. (2006). The effect of human capital on economic growth:case of Iran. Journal of Economic Research, 22, 15-43. [In Persian]
Takii, K., and Tanaka, R. (2009). Does the diversity of human capital increase GDP? A comparison of education systems. Journal of Public Economics, 93, 998-1007.
Tiba, S., and Frikha, M. (2019). The controversy of the resource curse and the environment in the SDGs background: The African context. Resources Policy, 62, 437–452.
Topcu, E., Altinoz, B., and Aslan, A. (2020). Global evidence from the link between economic growth, natural resources, energy consumption, and gross capital formation. Resources Policy, 66, 101622.
Tzouvelekas, E., Vouvaki, D., and Xepapadeas, A. (2007). Total factor productivity growth and the environment: A case for green growth accounting. University of Crete: Reserch Committee PENED.
Udemba, E. N. (2020). A sustainable study of economic growth and development amidst ecological footprint: New insight from Nigerian Perspective. Science of the Total Environment, 732, 139270.
UN Statistical Databases (2012). http://data.un.org.
UNSD (United Nations Statistics Division) (2014). http://data.un.org/Data.aspx?d=SDGsandf=series%3aEN_ATM_CO2GDP#SDGs.
WDI (World Development Indicator) (2014). https://databank.worldbank.org/source/world-development-indicators
)