نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، اقتصاد کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران

2 دانش‌آموخته کارشناسی ارشد اقتصاد منابع طبیعی و محیط زیست، دانشکده کشاورزی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران.

3 دانشیار، ترویج و آموزش کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه بوعلی سینا، همدان، ایران.

چکیده

یکی از کارآمدترین و موثرترین راهکارهای موجود برای مدیریت تقاضای آب، توجه به جنبه‌های اقتصادی از جمله ایجاد و توسعه بازارهای آب است. عوامل متعددی در ایجاد و توسعه بازار آب تاثیرگذار هستند. وجود ساختار فنی، اقتصادی، اجتماعی و حقوقی مناسب برای تشکیل بازار آب بسیار ضروری است. هدف این پژوهش بررسی عوامل موثر بر ایجاد و توسعه بازار آب در دشت همدان- بهار و ارائه مدل عامل‌های موثر بر بازار آب است. این پژوهش از لحاظ رویکرد، کمی و از لحاظ هدف، کاربردی است. همچنین روش گردآوری داده‌ها از نوع میدانی و از نظر ماهیت و روش جزء مطالعات توصیفی- تحلیلی است. جامعه آماری پژوهش شامل کشاورزان دارای کشت آبی در دشت همدان- بهار(3048N=) است. آمار و اطلاعات پژوهش در قالب پرسشنامه محقق ساخته در سال 1397 جمع‌آوری شد. حجم نمونه جامعه آماری کشاورزان براساس فرمول کوکران 240 نفر محاسبه شد. برای بررسی پایایی ابزار تحقیق از ضریب آلفای کرونباخ استفاده شد و رقم آن معادل 91/0 به دست آمد. براساس نتایج تحقیق از میان مولفه‌های حقوقی و قانونی موثر بر ایجاد و توسعه بازار آب، عوامل صدور مجوز برای حقابه‌داران، حقوق قابل مبادله آب، رفع تعارضات قانونی و به رسمیت شناختن بازار آب به عنوان مهم‌ترین عامل شناخته شدند. همچنین عامل‌های نصب کنتورهای هوشمند و سازوکار تحویل حجمی آب به‌عنوان عوامل فنی- کشاورزی، قیمت مناسب و عادلانه برای آب و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های مهار، توزیع و انتقال آب به‌عنوان عامل‌های اقتصادی و عوامل مشارکت مردمی و تشکیل شوراهای حل اختلاف مردمی به‌عنوان عامل‌های اجتماعی از جمله مهم‌ترین عوامل موثر بر ایجاد و توسعه بازار آب معرفی شدند.

کلیدواژه‌ها

احمدی، آزاده، ذوالفقاری‌پور، محمدامین، نیکویی، علیرضا و درعلی، محمدیاسر (1395). ارزیابی اقتصادی پیاده‌سازی بستر فنی بازار آب کشاورزی، مطالعه موردی: بخشی از شبکه آبیاری مهیار. تحقیقات منابع آب ایران، سال دوازدهم، شماره 3، 45- 35.
باقری، ابوالقاسم، نیکویی، علیرضا، خداداد کاشی، فرهاد و شوکت فدایی، محسن (1396). ارزیابی سیاست قیمت‌گذاری آب بر پایداری و حفظ آبخوان: مطالعه آبخوان مهیار شمالی در حوضه زاینده رود. اقتصاد و توسعه کشاورزی،  شماره 2، 120-105.
برازجانی، زهرا، (1389). تعیین منافع بالقوه ناشی از بازار آب در منطقه پایین دست سدکرج، پایان‌نامه کارشناسی ارشد اقتصاد کشاورزی دانشکده کشاورزی، دانشگاه زابل.
بلالی، حمید، خلیلیان، صادق و احمدیان، مجید (1389). بررسی نقش قیمت‌گذاری آب در بخش کشاورزی بر تعادل منابع آب زیرزمینی. نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی (علوم و صنایع کشاورزی). شماره2، 194-185.
بلالی، حمید، بیات ورکشی، مریم، یوسفی، علی و حیدری، مجید (1396). بررسی تجربه تاریخی کشورهای منتخب در مدیریت بحران منابع آب در بخش کشاورزی(راهکارهای فنی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی). گزارش نهایی طرح تحقیقاتی، مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق بازرگانی، صنعت، معدن و کشاورزی ایران.
بهلولوند، عباس و صدر، سیدکاظم (1386) ، سنجش رقابت در بازار آب مجن. نشریه اقتصاد کشاورزی، دوره 1، شماره 2.
پرهیزکاری، ابوذر و بدیع برزین،حسین (1396). تعیین ارزش اقتصادی آب و شبیه‌سازی رفتار کشاورزان منطقه تاکستان در کاهش منابع آب کشاورزی. نشریه پژوهش آب در کشاورزی، شماره 1.
جلیل پیران، حسین (1391) ، نقش قیمت‌گذاری آب دربخش کشاورزی برتعادل منابع آب. مجله اقتصادی، شماره 2، 128-119.
جعفری، عباس (1383). رویکرد بازار آب و الزامات آن. فصلنامه اقتصاد کشاورزی و توسعه، سال 12، شماره 48، 120-75.
جفره، منوچهر و علیزاده، سعید (1389). بررسی نقش بازار در تخصیص بهینه منابع آب. فصلنامه اقتصاد مالی، شماره 8، 128-119.
جوان دیزاوندی، الهام(1396). شناسایی عوامل موثر بر پذیرش بازار‌آب کشاورزی مطالعه موردی: شهرستان چناران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد اقتصاد کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد.
خیابانی، ناصر؛ باقری، سروش و بشیری‌پور، امیر (1395). الزامات اقتصادی مدیریت منابع آب، مجله  آب و فاضلاب، دوره 28، شماره 1، 56-42.
شهرکی، جواد؛ دهمرده، مجید، پورکاظمی، محمدحسین و نظری، محمدرضا، (1392). تدوین الگوی ارزش‌گذاری حقابه‌های کشاورزی (مطالعه موردی: اراضی کشاورزی منطقه پاشاکلا، مازندران). تحقیقات اقتصاد کشاورزی، شماره1، 120-101.
صبوحی، محمود و پرهیزکاری، ابوذر (1392). تحلیل اثرات اقتصادی و رفاهی تشکیل بازار آب آبیاری در استان قزوین. نشریه اقتصاد و توسعه کشاورزی، شماره 4، 350-338.
صفاری، نسیم، ضرغامی، مهدی، بهبودی، داود و اعلمی، محمدتقی (1395). مدلسازی اثر رفاهی بازار در تخصیص بین ناحیه‌ای آب در مقایسه با تخصیص عمومی با توسعه بازی همکارانه؛ مطالعه موردی. تحقیقات منابع آب ایران، سال 12، شماره 3.
عابدی شاپور‌آبادی، اصغر (1389). تحلیل سیاست قیمت‌گذاری آب کشاورزی در حفظ منابع آبی: مطالعه موردی حوزه زاینده رود اصفهان. رساله دوره دکتری اقتصاد کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه تربیت مدرس.
غنجی، مستانه، معصومیان، علی، خشنودی‌فر، زهرا و صفاری، حامد، (1394). شناسایی و تبیین عوامل تاثیر‌گذار بر فناوری مدیریت منابع آب در بخش کشاورزی و منابع طبیعی. پژوهش و فناوری، شماره 2، 128-113.
قراخانی، امیر و هاشمی‌داران، حسن (1395). مدیریت اقتصادی منابع آبی تحت فشار در استان همدان. پژوهش‌های جدید در مدیریت و حسابداری،شماره 4، 128-113.
کرامت‌زاده، علی، چیذری، امیرحسین و شرزه‌ای، غلامعلی (1392). تحلیل تاثیرات اقتصادی و اجتماعی ایجاد و توسعه بازار آب در بخش کشاورزی (مطالعه موردی: اراضی پایین دست سد شیرین دره بجنورد). تحقیقات اقتصادی، دوره 48، شماره 3، 128-107.
کسبیان لعل، فرزانه، بلالی، حمید و سام دلیری، احمد (1396). ارزشگذاری اقتصادی آب‌های زیرزمینی در بخش کشاورزی(مطالعه موردی دشت همدان- بهار). پایان نامه کارشناسی ارشد رشته اقتصاد کشاورزی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه بوعلی سینا.
کیانی، غلامحسین (1388). منافع بالقوه تشکیل بازارهای آب مطالعه موردی منطقه ساوه. علوم محیطی، سال 6، شماره 4.
کیانی، غلامحسین و باقری، اصغر (1395). بررسی پیامدهای اقتصادی بازارهای محلی آب (بررسی موردی شهرستان اردبیل). مجله پژوهش آب ایران، شماره 1، 171-165.
کیانی، غلامرضا (1395). نقش بازار در تخصیص بهینه منابع آب و عوامل موثر بر کارایی بازار آب. نشریه آب و توسعه پایدار، سال سوم. شماره 1، 102-93.
محمدی‌آذر، نسیم و ابریشمچی، احمد (1394). ظرفیت بازارآب به عنوان راهی برای تخصیص بهینه آب. سومین کنگره بین‌المللی مهندسی عمران، معماری و توسعه شهری، دانشگاه شهید بهشتی.
مظفری، محمدمهدی، (1395). مدیریت تقاضای آب آبیاری در دشت اردلان با تاکید بر سیاست قیمت‌گذاری، نشریه حفاظت منابع آب و خاک، سال پنجم، شماره 4.
ورزیری، آزیتا (1393). ارزیابی سیاست‌های قیمت‌گذاری آب بر میزان مصرف آن در بخش کشاورزی (مطالعه موردی: شهرستان دهگلان). پایان‌نامه کارشناسی ارشد اقتصادکشاورزی دانشکده کشاورزی، دانشگاه تربیت مدرس.
هاشمی، فرخنده (1393). امکان‌سنجی تشکیل بازار مجوز برداشت از آب‌های سطحی(مطالعه موردی: رودخانه قمرود، اراضی پایاب سد گلپایگان). پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشکده امور اقتصادی دانشگاه تربیت مدرس.
Akhavan, S., Abedi Koupai, J., Mousavi,S,F., (2010), Application of SWAT model to investigate nitrate leaching in Hamadan–Bahar Watershed, Iran, Agriculture Ecosystems & Environment 139(4):675-688.
Ainslie, Kimble. F(2002), Water management policy in Florida: regional politics and market development, public policy analyst, The Cato Institute, Policy report, January.
Balali, H., & Viaggi, D. (2015). Applying a system dynamics approach for modeling groundwater dynamics to depletion under different economical and climate change scenarios. Water7(10), 5258-5271.
Bauman, A. G. (2017). Modeling the Impact of Transaction Costs, Conservation and Alternative Supply Sources on Water Market Activity in the Western US (Doctoral dissertation, Colorado State University).
Brown, T. C. (2006). Trends in water market activity and price in the western United States. Water Resources Research42(9), 1-14.
Dosi Cesare and william, K. Easter(2000), Water Scarsity: Institutional Change, Water Markets and Privatization, Nato Diilavoro.
Grafton, R. Q., & Horne, J. (2014). Water markets in the Murray-Darling basin. Agricultural Water Management145(C), 61-71.
Louw, D. B., & Van Schalkwyk, H. D. (2002, June). Efficiency of water allocation in South Africa: water markets as an alternative. In Irrigation Water Policies: Micro and Macro Considerations Conference (pp. 15-17).
Loch, A., Wheeler, S. A., & Settre, C. (2018). Private transaction costs of water trade in the Murray–Darling Basin. Ecological Economics146, 560-573.
Thomspon Jr, B. H. (1993). Institutional perspectives on water policy and markets. Cal. L. Rev.81, 671.
Wheeler, S. A., Loch, A., Crase, L., Young, M., & Grafton, R. Q. (2017). Developing a water market readiness assessment framework. Journal of Hydrology552, 807-820.
Wang, Y. (2012). A simulation of water markets with transaction costs. Agricultural Water Management103, 54-61.