نویسندگان

1 استادیار، گروه اقتصاد، دانشگاه مازندران

2 کارشناس ارشد اقتصاد، دانشگاه مازندران

چکیده

فرار مالیاتی جزء اصلی فعالیت‌های زیرزمینی بوده و توسعه بخش مالی به عنوان یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصاد هر کشور می‌تواند میزان آن را تحت تاثیر قرار دهد. تحقیق حاضر تلاش می کند پاسخی به این سوال دهد که آیا توسعه بخش مالی در ایران می‌تواند منجر به کاهش فرار مالیاتی شده و اقتصاد زیرزمینی در کشور را کاهش دهد یا خیر؟ برای این منظور پس از مشخص کردن عوامل به وجود آورنده فرار مالیاتی، اندازه آن در ایران با استفاده از روش علل چندگانه - شاخص چندگانه (MIMIC)، به کمک نرم افزار آموس و با روش حداکثر درست نمایی برآورد شده و با استفاده از اطلاعات جانبی، سری زمانی اندازه نسبی و مطلق آن طی دوره زمانی 94-1357 محاسبه و تاثیر توسعه مالی بر فرار مالیاتی در کشور با به‌کارگیری داده‌های سری زمانی و با استفاده از آزمون کرانه‌ای در مدل خودرگرسیون برداری با وقفه‌های گسترده بررسی شده است. نتایج برآورد سری زمانی فرار مالیاتی نشان‌دهنده این است که روند فرار مالیاتی در ایران طی سال‌های مورد بررسی با وجود نوسانات عمده در مجموع افزایشی بوده است. یافته‌های حاصل از برآورد تاثیر توسعه مالی بر فرار مالیاتی نیز بیانگر این است که توسعه مالی کشور در بلندمدت و نیز در کوتاه‌مدت (با یک وقفه) تاثیر منفی و معنی‌دار بر حجم فرار مالیاتی داشته و عامل مهمی در محدودسازی بازار زیرزمینی و فرار مالیاتی است. همچنین افزایش تورم در بلندمدت منجر به افزایش فرار مالیاتی در کشور شده و در مقابل، افزایش تولید ناخالص داخلی، عاملی در جهت ممانعت از رشد بیشتر اقتصاد زیرزمینی و فرار مالیاتی است.

کلیدواژه‌ها

ابوترابی، محمدعلی، فلاحی، محمدعلی، سلیمی‌فر، مصطفی و حسینی، سید محمد(1392). اثر مالکیت دولتی بانک­ها بر رابطه علی توسعه مالی- رشد اقتصادی در ایران. فصلنامه پژوهش­های اقتصادی (رشد و توسعه پایدار)، دوره 15، شماره 4، 126-99.
پژویان، جمشید، امیدی‌پور، رضا، محمدی، تیمور و معمارنژاد، عباس(1394). برآورد حجم اقتصاد زیرزمینی و فرار مالیاتی، تحلیل تجربی در ایران. پژوهشنامه­ مالیات در ایران، شماره 28، مسلسل 76، 69 – 94.
پیرایی، خسرو و رجایی، حسینعلی(1394). اندازه­گیری اقتصاد زیرزمینی در ایران و بررسی علل آثار آن. فصلنامه سیاست­های راهبردی و کلان، دوره 3، شماره 9، 42-21.
تقی­نژاد عمران، وحید و نیک‌پور، معصومه(1392). اقتصاد زیرزمینی و علت­های آن، مطالعه موردی ایران. فصلنامه علمی پژوهشی مطالعات اقتصادی کاربردی ایران، دوره 2، شماره 8، 72– 53.
حشمتی مولایی، حسین (1383). نقش توسعه نهادهای مالی برحجم اقتصاد زیرزمینی و پولشویی. مجموعه مقالات سیزدهمین کنفرانس سالانه سیاست پولی و ارزی.
زراء‌نژاد، منصور، ابراهیمی، صلاح و کیانی، پویان(1392). برآورد حجم قاچاق کالا در ایران به روش MIMIC. مجله سیاست گذاری اقتصادی، دوره 5، شماره 9، 109-81 .
سلیمی­فر، مصطفی و کیوانفر، محمد(1389). اقتصاد غیررسمی درایران و اثرتورم برآن، مجله دانش و توسعه، دوره 17، شماره 33.
سلیمی، فرشید و رحیمی، زهرا(1396). فرار مالیاتی، اقتصاد زیرزمینی و توسعه مالی (کار مطالعه­ای برای کشور­های منتخب در حال توسعه). کنفرانس بین المللی مدیریت، بیزینس و توسعه اقتصادی، سپتامبر 2017.
شمس، شهاب‌الدین، علیزاده ثانی، محسن و جعفری، حمید(1392). بررسی ارتباط بین شاخص­های توسعه مالی بخش بانکی و غیربانکی در ایران. فصلنامه علمی پژوهشیپژوهشهای رشد و توسعه اقتصادی، دوره 4، شماره 15، 84-78.
صامتی، مجید، سامتی، مرتضی و دلائی، علی(1388). برآورد اقتصاد زیرزمینی در ایران به روش MIMIC . مجله مطالعات اقتصاد بین الملل، دوره 20، شماره 2(35)، 114-89.
صمدی، علی حسین و تابنده، رضیه(1392). فرار مالیاتی در ایران (بررسی علل و آثار و براورد میزان آن). پژوهشنامه مالیات، دوره 21، شماره 19، 106-77.
طیبی، سید کمیل، حاجی کرمی، مرضیه و سریری، هماوژ(1390). تحلیل درجه باز بودن مالی و تجاری روی توسعه مالی ایرن و شرکای تجاری (2009-1996). فصلنامه تحقیقات اقتصادی راه اندیشه.
عبدالله میلانی، مهنوش و اکبرپور روشن، نرگس(1391). فرار مالیاتی ناشی از اقتصاد غیررسمی. پژوهشنامه مالیات،دوره 20، شماره 13، 168 – 141.
عرب مازار یزدی، علی (1380). اقتصاد سیاه در ایران: اندازه، علل و آثار آن در سه دهه اخیر. مجله برنامه و بودجه، شماره 62 و 63، 60-3.
غفاری، فرهاد و علیزاده، هانیه (1392). برآورد اندازه اقتصاد زیرزمینی در ایران و بررسی عوامل موثر بر آن. فصلنامه علوم اقتصادی، دوره 7، شماره 25، 69 – 31.
فلاحتی، علی، نظیفی، مینو و عباسپور، سحر(1393). مدل­سازی اقتصاد سایه­ای و تخمین فرار مالیاتی در ایران با استفاده از شبکه عصبی. فصلنامه تحقیقات توسعه اقتصادی، دوره 2، شماره 6، 58-22.
نصراللهی، زهرا و حسینی، اسراالسادات(1395). بررسی رابطه بین توسعه مالی و اقتصاد زیرزمینی در ایران. فصلنامه پژوهش های اقتصادی (رشد و توسعه پایدار)، دوره 17، شماره 1، 24-1.
هادیان، ابراهیم و تحویلی، علی(1392). شناسایی عوامل موثر بر فرار مالیاتی در اقتصاد ایران. فصلنامه برنامه ریزی و بودجه. دوره 18، شماره 2، 58-39.
Aboutorabi, M. A., and Aboutorabi, N. (2012). Financial development and economic growth in Iran: The survey of the trend of financial development indicators and its causality relationship with economic growth in Iran.
Beck, Thorsten, Lin, Chen and Ma, Yue. (2010). VOX, CEPR’s Policy Portal.
Bittencourt, M., Gupta, R., and Stander, L. (2014). Tax evasion, financial development and inflation: Theory and empirical evidence. Journal  of Banking & Finance, 41, 194-208.
Blackburn, K., Bose, N., and Capasso, S. (2012). Tax evasion, the underground economy and financial development. Journal   of Economic Behavior & Organization, 83(2), 243-253.
Braun, M., and Di Tella, R. (2004). Inflation, inflation variability, and corruption. Economics & Politics, 16(1), 77-100.
Capasso, S., and Jappelli, T. (2013). Financial development and the underground economy. Journal   of Development Economics, 101, 167-178.
Crane, S. E., and Nourzad, F. (1990). Tax rates and tax evasion: evidence from California amnesty data. National Tax Journal  , 189-199.         
Keho, Y. (2010). Effect of financial development on economic growth: Does inflation matter? Time series evidence from the UEMOA countries. International Economic Journal , 24(3), 343-355.
Joreskog, K. and Goldberger, A., S.(1975). Estimate of a model with multiple indicators and multiple cause of a single latent variable. Journal   of the American Statistical Association, 631-639.
Narayan, P. K. (2005). The saving and investment nexus for China: Evidence from cointegration tests. Applied Economics, 37(17).
Pesaran, H., Shin, Y and Smith, R. J (2001). Bounds testing approaches to the analysis of level relationships. Journal   of Applied Econometrics, 16(3), 289-326.
Roubini, N., and Salai Martin, x. (1995). A growth model of inflation, tax evasion, and Financial repression. Journal   of Monetary Economics, 35(2), 275-301.
Schneider, F., Buehn, A, and Karmann. A. (2007). Size and development of the shadow economy and of do it yourself activities: The case of Germany; Working Paper ,14.
Shneider, F. and Enste, D. (2000). Shadow economics around the world.consequences. Journal   of Economic Literature, 38(1), 77-114.