نویسنده
عضو هیئت علمی دانشکده اقتصاد، دانشگاه علامه طباطبائی
چکیده
تاکنون 7 سال از اجرای رسمی قانون هدفمندکردن یارانه حامل‌های انرژی می‌گذرد. ابهام‌های بسیاری همچنان در خصوص میزان اثربخشی این قانون وجود دارد که به توسعه پژوهش‌های بسیاری در حوزه انرژی منجر شده است. یکی از پرسش‌های اساسی در این زمینه، برآورد میزان یارانه ضمنی در محتوای انرژی کالاها و خدمات صادراتی در سطح بخش‌های اقتصادی است که تاکنون مورد توجه پژوهشگران قرار نگرفته است. برای پاسخ به این پرسش اساسی با استفاده از الگوی داده- ستانده و جدول داده- ستانده سال 1390 مرکز آمار ایران و با سنجش میزان خالص صادرات محتوای انرژی کالاها و خدمات و با استفاده از رویکرد شکاف قیمتی، میزان یارانه ضمنی انرژی خالص صادر شده در سطح بخش‌های اقتصادی با فرض اعمال تفاوت در تکنولوژی تولید بین ایران و دنیای خارج و همچنین محاسبه ارزش سبد انرژی برای سال‌های مختلف (قبل و پس از هدفمندسازی یارانه‌ها) براساس سبد به قیمت پایه سال 1383 محاسبه شده است. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد، با وجود آنکه برخی از بخش‌های اقتصادی مانند بخش فلزات اساسی با خالص صادرات محتوای انرژی مواجه هستند، اما ارزش خالص یارانه ضمنی انرژی در محتوای کالاها و خدمات صادراتی، با خالص محتوای انرژی همسو نیست و سیاست‌گذاران نمی‌توانند به صرف سیاست‌های قیمتی مانند افزایش قیمت حامل‌های انرژی، یارانه ضمنی انرژی را کنترل و مدیریت کنند. براساس این، تعدیل قیمت حامل‌های انرژی متناسب با قیمت‌های بین‌المللی و همچنین بهبود تکنولوژی از طریق ایجاد یک بازار تأمین مالی کارآمد توسط دولت توصیه شده است.
کلیدواژه‌ها
اسکندری، مصطفی، محمدی، حمید، میرزایی، حمیدرضا و کیخا، احمدعلی (1396). آثار هدفمندسازی یارانه‌های انرژی بر روند متغیرهای کلان در بخش کشاورزی. تحقیقات اقتصاد کشاورزی، سال نهم، شماره 1، 144-125.
اسلامی، مجید، صادقی، حسین و محمدی خبازان، محمد (1392). تأثیر اصلاح قیمت حامل‌های انرژی بر بخش‌های مختلف اقتصادی با استفاده از جدول داده- ستانده. پژوهش‌های اقتصادی، دوره 13، شماره 2، 106-85.
اسماعیل‌نیا، علی اصغر و وصفی اسفستانی، شهرام (1394). بررسی اثرات اصلاح قیمت حامل‌های انرژی بر تولید و قیمت در بخش کشاورزی. اقتصاد مالی، دوره 9، شماره 32، 64-45.
اکبری، نعمت ا..، طالبی، هوشنگ و جلائی، اعظم (1393). تأثیر قانون هدفمندسازی یارانه‌ها بر مصرف انرژی خانوار (مطالعه موردی شهر اصفهان). پژوهشنامه اقتصاد انرژی ایران، دوره 3، شماره 11، 66-29.
بانویی، علی اصغر (1391). ارزیابی شقوق مختلف نحوه منظور کردن واردات و روش‌های تفکیک آن با تأکید بر جدول متقارن سال 1380. فصلنامه سیاست‌گذاری اقتصادی، دوره 4، شماره 8، 74-31.
بهبودی، داود و حکمتی فرید، صمد (1391). بررسی اثرات رفاهی تعدیل قیمت حامل‌های انرژی بخش خانگی به تفکیک دهک‌های هزینه‌ای. مطالعات اقتصاد انرژی، دوره 9، شماره 33، 51-31.
پرمه، زورار، ملکی، بهنام، بانوئی، علی اصغر، اندایش، یعقوب و کرمی، مهدی (1390). برآورد اثرات طرح تحول هدفمندسازی یارانه حامل‌های انرژی بر سطح قیمت کالاها و خدمات. پژوهشنامه بازرگانی، شماره 58، 32-1.
پیرایی، خسرو و شهسوار، محمدرضا (1387). ارزیابی یارانه‌ها و مالیات‌های غیرمستقیم از جنبه رفاه اجتماعی در ایران. پژوهشنامه اقتصادی، دوره 14، شماره 66، 148-119.
جبل عاملی، فرخنده و گودرزی، یزدان (1394). تأثیر اصلاح یارانه بر مصرف حامل‌های انرژی در ایران: مطالعه موردی مصرف بنزین، نفت و گازوییل. فصلنامه مجلس و راهبرد، سال 22، شماره 81، 89-69.
حسینی نسب، ابراهیم و حاضری نیری، هاتف (1391). تحلیل تعادل عمومی محاسبه‌پذیر از اثر اصلاح یارانه حامل‌های انرژی بر تورم و تولید ناخالص داخلی. پژوهش‌های رشد و توسعه اقتصادی، دوره 2، شماره 7، 80-67.
خسروی‌نژاد، علی اکبر (1388). اندازه‌گیری اثرات رفاهی حذف یارانه کالاهای اساسی بر خانوارهای شهری ایران»، پژوهشنامه بازرگانی، دوره 13، شماره 50، 31-1.
دادگر، یدالله و نظری، روح الله (1390). تحلیل رفاهی سیاست‌های یارانه‌ها در اقتصاد ایران. رفاه اجتماعی، سال 11، شماره 42، 380-337.
ذاکری، زهرا (1393). ضرورت توجه به محیط‌زیست در قانون هدفمندی یارانه‌ها: بررسی میزان انتشار مستقیم و غیرمستقیم آلایندگی CO2. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، شماره مسلسل 13663.
رحیمی‌نیا، هیوا، اکبری مقدم، بیت‌الله و منجذب، محمدرضا (1394). آثار تغییر در نظام یارانه‌ای ایران بر متغیرهای قیمتی و مقداری تولید داخلی و اشتغال (با استفاده از یک مدل CGE). فصلنامه تحقیقات مدل‌سازی اقتصادی، شماره 19، 112-73.
شاهمرادی، اصغر، حقیقی، ایمان و زاهدی، راضیه (1390). بررسی اثرات افزایش قیمت حامل‌های انرژی و پرداخت یارانه نقدی در ایران: رویکرد CGE. پژوهش‌ها و سیاست‌های اقتصادی، دوره 19، شماره 57، 30-5.
شاهمرادی، اصغر، مهرآرا، محسن و فیاضی، نوید (1389). آزادسازی قیمت حامل‌های انرژی و آثار آن بر رفاه خانوار و بودجه دولت از روش داده- ستانده. پژوهش‌های اقتصادی ایران، سال چهاردهم، شماره 42، 24-1.
صادقی، حسین، سلمانی، یونس و سهرابی‌وفا، حسین (1391). بررسی اثر افزایش قیمت حامل‌های انرژی بر رفاه مصرف‌کنندگان بخش خانگی با استفاده از سیستم تقاضای تقریباً ایده‌آل. مطالعات اقتصاد انرژی، دوره 9، شماره 35، 46-23.
صادقی، نرگس، ذبیحی، زهرا و مستعلی پاشا، مریم (1395). ماهیت بخش‌های اقتصادی ایران 3. سنجش مصرف انرژی و انتشار Co2 در بخش‌های اقتصادی. مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، شماره مسلسل 15244.
طاهری‌فرد، علی و اخوان، مهدی (1388). محاسبه صادرات مستقیم و غیرمستقیم برق و یارانه ضمنی پرداختی بخش برق به بخش صادرات با استفاده از جدول داده-ستانده. فصلنامه بررسی‌های بازرگانی، دوره 7، شماره 37، 1-7.
عباسیان، عزت‌الله و اسدبگی، زهرا (1391). ارتباط هدفمندسازی یارانه‌های انرژی با رفاه اجتماعی از مسیر رشد اقتصادی. فصلنامه رفاه اجتماعی، سال 12، شماره 44، 173-143.
عباسی‌نژاد، حسین (1385). تحلیل اثر افزایش قیمت فراورده‌های نفتی بر بخش‌های اقتصادی با استفاده از جدول داده-ستانده. فصلنامه پژوهشنامه بازرگانی، شماره 38، 25-1.
عزیزی، زهرا، فریدزاد، علی و خورسندی، مرتضی (1394). نقش قیمت در اثرگذاری غیرخطی عوامل مؤثر بر شدت انرژی در ایران. فصلنامه پژوهشنامه اقتصاد انرژی ایران، سال 5، شماره 17، 98-67.
کاکائی، جمال (1395). سنجش ردپای بوم‌شناختی انرژی‌های فسیلی در بخش‌های اقتصادی ایران با رویکرد داده- ستانده. پایان‌نامه کارشناسی ارشد اقتصاد انرژی، دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائی.
مرکز آمار ایران (1381). طرح آمارگیری از کارگاه‌های صنعتی1 تا 9 نفرکارکن.
مرکز آمار ایران (1390). طرح آمارگیری از کارگاه‌های صنعتی 10 نفرکارکن و بیشتر.
مرکز آمار ایران (1394). جدول داده-ستانده سال 1390.
مؤسسه مطالعات بین المللی انرژی، ترازنامه هیدرکربوری کشور (1383).
مؤسسه مطالعات بین المللی انرژی، ترازنامه هیدرکربوری کشور (1390).
نعمت‌الهی، زهرا و شاهنوشی فروشانی، ناصر (1391). ارزیابی اثرات ناشی از هدفمندسازی یارانه حامل‌های انرژی بر قیمت محصولات کشاورزی، صنایع غذایی و رفاه خانوار (کاربرد جدول داده- ستانده). هشتمین همایش دوسالانه اقتصاد کشاورزی ایران. شیراز، 2634-2623.
نعمت‌الهی، زهرا و شاهنوشی فروشانی، ناصر، جوان‌بخت، عذرا و دانشور کاخکی، محمود (1392). آثار افزایش قیمت حامل‌های انرژی بر بخش‌های کشاورزی و صنایع غذایی. اقتصاد کشاورزی و توسعه، سال بیست‌و‌یکم، شماره 83، 59-35.
وزارت نیرو، دفتر برنامه ریزی کلان برق و انرژی، ترازنامه انرژی (1390).
Chen, Y., Panjh., H. H. (2008). China's foreign trade import and export commodities of the content of energy and its policy implications, Economic Research, 7, 11-25 (in Chinese)
Dodonov, B., Opitz, P. and Pfaffenberger, W. (2004). How much do electricity tariff increases in Ukraine hurt the poor?, Energy Policy, 32(7), 855-863.
Esmaeili, A. A. and Karimi. B. N. (2013). Welfare effects targeted food subsidy programs in iran, Food Security, 5(3), 451-456.
Li, K. and Lin, B. (2014). The nonlinear impacts of industrial structure on china’s energy intensity, Energy, 69, 258-265.
Lin, B.Q. and Jiang, Z.J. (2010). Estimates of energy subsidies in china and impact of energy subsidy reform, Energy Economics, 33, 273-283.
Manzoor, D. and Shahmoradi, A. H. (2009). An analysis of energy price reform: A CGE-approach, International Energy Workshop, June, Venice, Italy.
Salehi-Isfahani, J. (2012). The impact of iran's subsidy reform on households: Evidence from survey data, Virginia Tech, The Brookings Institution and the Economic Research Forum.
Sheng, Q. and Li, W. (2015). The researches on indirect energy subsidies embodied in the export of China: Estimation and policy, Management and Engineering, 20, 1838-5745.
Tang, X., Zhang, B., Feng, L., Snowden, S. and Hook, M (2012). Net oil exports embodied in China’s international trade: An input-output analysis, Energy, 48, 464-471.
)