نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری اقتصادسنجی، دانشکده اقتصاد، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران
2 دانشجوی دکتری اقتصادسنجی، دانشکده اقتصاد، دانشگاه تهران، تهران، ایران
چکیده
گسترش و تعمیق بخش مالی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصاد هر کشور می‌تواند فرار مالیاتی را تحت تأثیر قرار دهد. در پژوهش حاضر ابتدا اندازه نسبی فرار مالیاتی با استفاده از روش شاخص چندگانه-علل چندگانه محاسبه شد که حاکی از میانگین ۱/۸ درصدی در اقتصاد ایران است. سپس با استفاده از رهیافت خودرگرسیونی با وقفه‌های توزیعی، اثر تعمیق نهادها و بازارهای مالی بر فرار مالیاتی با استفاده از شاخص‌های منتشره از صندوق بین‌المللی پول در بازه زمانی ۱۳۵۹ تا ۱۴۰۱ بررسی و آزمون شد. نتایج برآورد در بلندمدت نشان میدهد که نخست، تعمیق نهادهای مالی و تعمیق بازارهای مالی بر فرار مالیاتی با اثری منفی (مطلوب) همراه هستند. دوم، از حیث اندازه (قدر مطلق)، اثرگذاری منفی (مطلوبِ) تعمیق نهادهای مالی بر فرار مالیاتی بیش از تعمیق بازارهای مالی است. همچنین در میان متغیرهای کنترلی مدل، بار مالیاتی به‌صورت U شکل معکوس و رانت نفت به‌نحو مثبت (نامطلوب) بر فرار مالیاتی اثرگذار هستند. یافته دیگر آنکه در دوران پسابرجام (۱۴۰۱-۱۳۹۶) به‌نحو معناداری از اندازه فرار مالیاتی کاسته شده است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
احمدی، احمدرضا و بوشهری، محمد. (1402). تحلیل تأثیر تعمیق مالی بر اقتصاد سایه در ایران طی ۴ دهه: با تأکید بر بازارهای مالی و مؤسسات مالی. مطالعات اقتصاد بخش عمومی، ۲(۴)، 407-387. doi: 10.22126/pse.2024.9947.1072
ایزدی، افسانه، صامتی، مجید و اکبری، نعمت‌الله. (۱۳۹۹). برآورد میزان فرار مالیاتی در ایران با استفاده از روش MIMIC طی دوره (۱۳۹۹-۱۳۵۵). پژوهشنامه مالیات، ۲۸(۴۸)، 7-32. http://taxjournal.ir/article-1-1923-fa.html
چمن، طیبه، مهاجری، پریسا و عرب‌مازار یزدی، علی اکبر (۱۳۹۶). بررسی تاثیر توسعه مالی بر فرار مالیاتی در ایران. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه علامه طباطبایی.
حیدرزادی، حسین، خداپناه، مسعود و منتظرحجت، امیرحسین. (۱۴۰۱). بررسی عوامل تعیین‌کننده فرار مالیاتی در اقتصاد ایران با رویکرد اقتصادسنجی بیزین. پژوهشنامه مالیات، ۳۰(۵۳)، 97-122. http://taxjournal.ir/article-1-2133-en.html
خاندانی رفسنجانی، حسین و صامتی، مجید. (۱۳۹۶). برآورد سهم وقفه‌های جمع‌آوری و فرار مالیاتی در ایجاد شکاف مالیاتی . فصلنامه پژوهش‌ها و سیاست‌های اقتصادی، ۲۵(۸۴)، 65-97.http://qjerp.ir/article-1-1403-fa.html
رضاقلی‌زاده، مهدیه و عالمی، امیرحسین. (1402). کیفیت نهادی و فرار مالیاتی در ایران. فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد مقداری، ۲۰(۴)، 38-86. doi: 10.22054/ijer.2019.11114
زروکی، شهریار، یوسفی بارفروشی، آرمان، توسلی‌نیا، علی و حدیدی، مروارید. (1401). برآورد فرار مالیاتی با روش تانزی و تحلیل اثر ابزارهای مالی دولت. مطالعات اقتصادی کاربردی ایران (مطالعات اقتصادی کاربردی)، 11(42)، 83-108.
شریفی، سیدمحمدرضا، حقیقت، علی، ابراهیمی، مهرزاد و امینی‌فرد، عباس. (1401). بررسی اثر توسعه مالی و مالیات بر اقتصاد زیرزمینی؛ مطالعه موردی ایران. پژوهش‌های رشد و توسعه اقتصاد، ۱۲(۴۶)، 88-67. doi: 10.30473/egdr.2019.49749.5516
صادقی، حسین و شکیبایی، علیرضا. (1380). فرار مالیاتی و اندازه اقتصاد زیر زمینی ایران (با روش اقتصادسنجی فازی). نامه مفید، 7(27 (اقتصاد))، 55-76.
صمدی، علی‌حسین و تابنده، رضیه. (۱۳۹۲). فرار مالیاتی در ایران (بررسی علل و آثار و برآورد میزان آن). پژوهشنامه مالیات، ۲۱(۱۹)، 77-106.
عبداله‌میلانی، مهنوش و اکبرپورروشن، نرگس. (1391). فرار مالیاتی ناشی از اقتصاد غیررسمی در ایران. پژوهشنامه مالیات، 20(13)، 141-167. http://taxjournal.ir/article-1-71-fa.html
عرب‌مازار یزدی، علی. (۱۳۸۰). اقتصاد سیاه در ایران: اندازه، علل و آثار آن در سه دهه اخیر، مجله برنامه و بودجه، شماره ۶۲ و ۶۳، 3-60.
مطلبی، معصومه، علیزاده، محمد و فرجی دیزجی، سجاد. (1397). برآورد اقتصاد سایه و فرار مالیاتی با در نظر گرفتن عوامل رفتاری. فصلنامه مطالعات اقتصادی کاربردی ایران، ۷(۲۷)، ۱۴۱-۱۶۷.doi: 10.22084/aes.2018.16132.2633
نظری، فاطمه. (1395). بررسی اثر درآمد نفتی بر درآمد مالیاتی کشورهای صادرکننده نفت. اقتصاد کاربردی، 6، 67-76.
نظری‌پور، محمد و حیدری، امیرمحمد. (1402). شناسایی آثار و پیامدهای فرار مالیاتی با رویکرد کل‌نگر: تحلیل عاملی اکتشافی و تأییدی. حسابداری و بودجه‌ریزی بخش عمومی، 4(۱)، 27-1. doi: 10.22034/psab.2023.192685
هادیان، ابراهیم و تحویلی، علی. (۱۳۹۲). شناسایی عوامل موثر بر فرار مالیاتی در اقتصاد ایران. فصلنامه پژوهشنامه اقتصاد و برنامه‌ریزی، ۱۸(۲)، ۳۹-۵۸. http://jpbud.ir/article-1-982-fa.html
Ahamed, M.M. (2016). Does inclusive financial development matter for firms’ tax evasion? Evidence from developing countries. Economics Letters, 149, 15-19. https://doi.org/10.1016/j.econlet.2016.10.003
Ahmadi, A. & Boushehri, M. (2024). Analysis of the impact of financial deepening on the shadow economy in Iran during 4 decades: emphasizing financial markets and financial institutions. Public Sector Economics Studies, 2(4), 387-408. doi: 10.22126/pse.2024.9947.1072 [In Persian]
Allam, A., Abou-El-Sood, H., Elmarzouky, M. & Yamen, A. (2023). Financial development and tax evasion: International evidence from OECD and non-OECD countries. Journal of International Accounting, Auditing and Taxation. https://doi.org/10.1016/j.intaccaudtax.2024.100653
Allingham, M.G. & Sandmo, A. (1972). Income tax evasion: a theoretical analysis. Journal of Public Economics, 1(3-4), 323-338.
Beblawi, H. (2015). The rentier state in the Arab world. In The Arab State (pp. 85-98). Routledge. https://www.jstor.org/stable/41857943
Beck, T., Lin, C. & Ma, Y. (2014). Why do firms evade taxes? The role of information sharing and financial sector outreach. The Journal of Finance, 69(2), 763-817. http://www.jstor.org/stable/43611167
Becker, G.S. (1968). Crime and punishment: an economic approach. Journal of Political Economy, 76(2), 169-217. https://www.jstor.org/stable/1830482
Bittencourt, M., Gupta, R. & Stander, L. (2014). Tax evasion, financial development and inflation: theory and empirical evidence. Journal of Banking & Finance, 41, 194-208.
Blackburn, K., Bose, N. & Capasso, S. (2012). Tax evasion, the underground economy and financial development. Journal of Economic Behavior & Organization, 83(2), 243-253. https://doi.org/10.1016/j.jebo.2012.05.019
Boďa, M. (2024). Financial depth versus more comprehensive metrics of financial development in tests of the finance-growth nexus. Economic Systems, 48(1), 101173. https://doi.org/10.1016/j.ecosys.2023.101173
Bose, N., Capasso, S. & Andreas Wurm, M. (2012). The impact of banking development on the size of shadow economies. Journal of Economic Studies, 39(6), 620-638. https://doi.org/10.1108/01443581211274584
Buehn, A. & Schneider, F. (2012). Size and development of tax evasion in 38 OECD countries: What do we (not) know?
Cerqueti, R. & Coppier, R. (2011). Economic growth, corruption and tax evasion. Economic Modelling, 28(1-2), 489-500.
Çetenak, E.H., Haykır, Ö. & Çetenak, Ö.Ö. (2023). Does financial development enhance economic growth? the case of turkic countries. Bilig, 106, 55-76. https://doi.org/10.12995/bilig.10603
Čihák, M., Demirgüç-Kunt, A., Feyen, E. & Levine, R. (2012). Benchmarking financial systems around the world. World Bank Policy Research, working paper, (6175). http://documents.worldbank.org/curated/en/868131468326381955/Benchmarking-financial-systems-around-the-world
Din, B.H., Habibullah, M.S. & Baharom, A.H. (2018). Tax evasion, tax burden and economic development in Asean-5 economies: a Mimic model analysis. Indian Journal of Public Health Research & Development, 9(11). http://dx.doi.org/10.5958/0976-5506.2018.01638.8
Faisal, F., Amin, M.Y., Haq, Z.U., Rahman, S.U. & Ali, A. (2023). Natural resources revenues, shadow economy and financial institutions depth: the way forward. Resources Policy, 85, 103849.
Franzoni, L.A. (1998). Tax evasion and tax compliance. Available at SSRN 137430. https://reference.findlaw.com/lawandeconomics/6020-tax-evasion-and-tax-compliance.pdf
Gatti, R. & Honorati, M. (2007). Informality among formal firms: firm-level, cross-country evidence on tax compliance and access to credit. World Bank Publications, (Vol. 6597). http://documents.worldbank.org/curated/en/790871468138273351/Informality-among-formal-firms-firm-level-cross-country-evidence-on-tax-compliance-and-access-to-credit
Gordon, R. & Li, W. (2009). Tax structures in developing countries: many puzzles and a possible explanation. Journal of Public Economics, 93(7-8), 855-866. https://doi.org/10.1016/j.jpubeco.2009.04.001
Guo, J.T. & Hung, F.S. (2020). Tax evasion and financial development under asymmetric information in credit markets. Journal of Development Economics, 145, 102463. https://doi.org/10.1016/j.jdeveco.2020.102463
Habibullah, M.S., Baharom, A.H., Din, B. & Ibrahim, M.H. (2017). Tax evasion and financial development in ASEAN-5. Journal of Contemporary Issues and Thought, 7, 20-32. http://dx.doi.org/10.37134/jcit.vol7.3.2017
Hadian, E. & Tahvili, A. (2013). Tax evasion and its determinants in the Iranian economy (1971-2007). JPBUD. 18(2), 39-58.
URL: http://jpbud.ir/article-1-982-fa.html [In Persian]
Heidarzadi, H., Khodapanah, M. & Montazer Hojat, A.H. (2022). Investigating the tax fraud determining factors in the Iran's economy by examining Bayesian econometrics. Journal of Tax Research, 30(53), 97-122. URL: http://taxjournal.ir/article-1-2133-en.html [In Persian]
Ilgın, K.S. (2024). The effects of IMF financial soundness indicators of Turkish commercial banks on the financial development index. International Journal of Public Finance, 9(1), 105-124. http://dx.doi.org/10.30927/ijpf.1428422
Islam, A., Rashid, M.H.U., Hossain, S.Z. & Hashmi, R. (2020). Public policies and tax evasion: evidence from SAARC countries. Heliyon, 6(11). https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2020.e05449
Jappelli, T. & Pagano, M. (2002). Information sharing, lending and defaults: Cross-country evidence. Journal of Banking & Finance, 26(10), 2017-2045. https://doi.org/10.1016/S0378-4266(01)00185-6
Johnson, S., Kaufmann, D., McMillan, J. & Woodruff, C. (2000). Why do firms hide? bribes and unofficial activity after communism. Journal of Public Economics, 76(3), 495-520.
Lompo, A.A.B. (2024). How does financial sector development improve tax revenue mobilization for developing countries? Comparative Economic Studies, 66(1), 91-125. doi: 10.1057/s41294-023-00207-9
Lopez, J.J. (2017). A quantitative theory of tax evasion. Journal of Macroeconomics, 53, 107-126.
Mohseni Maleki, B. (2021). Factors Affecting tax evasion using structural equation techniques - the role of tax knowledge as a moderator. Macroeconomics Research Letter, 16(31), 13-36.
doi: 10.22080/iejm.2021.20136.1810 [In Persian]
Motallebi, M., Alizadeh, M. & Faraji, S. (2018). Estimating shadow economy and tax evasion by considering behavioral factors. Journal of Applied Economics Studies in Iran, 7(27), 141-167.
doi: 10.22084/aes.2018.16132.2633 [In Persian]
Nazaripour, M. & Heidari, A. (2023). Identifying the consequences of tax evasion with a holistic approach: exploratory and confirmatory factor analysis. Public Sector Accounting and Budgeting, 4(1), 1-27.
doi: 10.22034/psab.2023.192685 [In Persian]
Nnanna, O.J. & Dogo, M. (1998). Structural reform, monetary policy and financial deepening: the Nigerian experience. Economic and Financial Review, 36(2), 1-29. https://dc.cbn.gov.ng/efr/vol36/iss2/1/
Petrescu, I. (2016). The effects of economic sanctions on the informal economy. Management Dynamics in the Knowledge Economy, 4(4), 623-648. https://www.jstor.org/stable/45223005
Popiel, P.A. (1990). Developing financial markets international finance corporation, Washington. http://documents1.worldbank.org/curated/en/655921468009604729/pdf/multi-page.pdf
Quintin, E. (2008). Contract enforcement and the size of the informal economy. Economic Theory, 37(3), 395-416.
Rezagholizadeh, M. & Alami, A. (2019). The effect of financial development on tax evasion in Iran. Iranian Journal of Economic Research, 24(80), 105-150. doi: 10.22054/ijer.2019.11114 [In Persian]
Rezagholizadeh, M. & Alami, A. (2024). Institutional quality and tax evasion in Iran. Quarterly Journal of Quantitative Economics, 20(4), 38-86.
doi: 10.22055/jqe.2021.35404.2283 [In Persian]
Schneider, F. & Enste, D.H. (2000). Shadow economies: Size, causes, and consequences. Journal of Economic Literature, 38(1), 77-114.
Schneider, F. (2005). Shadow economies around the world: what do we really know? European Journal of Political Economy, 21(3), 598-642. https://doi.org/10.1016/j.ejpoleco.2004.10.002
Sharifi, S.M.R., Haghighat, A., Ebrahimi, M. & Aminifard, A. (2022). Investigating the effect of financial development and tax on the underground economy; evidence from Iran's economy. Economic Growth and Development Research, 12(46), 88-67.
doi: 10.30473/egdr.2019.49749.5516 [In Persian]
Svirydzenka, K. (2016). Introducing a new broad-based index of financial development. International Monetary Fund.
The Tax Justice Network. (2011). The cost of tax abuse: A briefing paper on the cost of tax evasion worldwide. The Tax Justice Network.
Thierry, M.A. & Emmanuel, O.N.B. (2023). Does financial development increase education level? empirical evidence from sub-Saharan Africa. Journal of the Knowledge Economy, 14(4), 3878-3903.
Wiafe, P.A., Armah, M., Ahiakpor, F. & Tuffour, K.A. (2024). The underground economy and tax evasion in Ghana: Implications for economic growth. Cogent Economics & Finance, 12(1), 2292918.
Zaroki, S., Yousefi barfurushi, A., Tavassoly Nia, A. & Hadidi, M. (2022). An estimation of the tax evasion by Tanzi method and analysis the effect of fiscal instruments. Journal of Applied Economics Studies in Iran, 11(42), 83-108. doi: 10.22084/aes.2021.25012.3355 [In Persian]
)