نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته علوم اقتصادی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

2 استادیار، گروه برنامه ریزی و توسعه اقتصادی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

چکیده

در رویکرد نهادگرایی جدید پیچیدگی‌های نظام بودجه‌ریزی ریشه در تطور تاریخی شکل‌گیری آن دارد. شناخت این تطور تاریخی از منظر نهادها و سازمان‌ها فهم پیچیدگی‌هایی را که امروز نظام بودجه‌ریزی کشور با آن روبه‌رو است آسان‌تر کرده است. این پژوهش با استفاده از رهیافت نظم‌های اجتماعی و تکیه بر سه عنصر نهادها، سازمان‌ها و کنترل خشونت به بررسی نظام بودجه­ریزی ایران در فاصله سال­‌های انقلاب مشروطه تا پایان سلسله قاجار پرداخته است. در این دوره تصویب قانون اساسی، نظام­نامه داخلی مجلس، قانون تشکیل وزارت مالیه، قانون محاسبات عمومی، قانون دیوان محاسبات و نگارش قانون بودجه و همچنین پیش­­بینی‌پذیرتر شدن نحوه تامین منابع و تخصیص هزینه­ها با محدود کردن دوره عمل بودجه انجام گرفته است. همچنین بررسی  حساب وزرا، جلوگیری از انتقالات غیرقانونی، تهیه و تفریغ بودجه، افزایش قدرت وصول مالیات، ساماندهی خزانه کل کشور و ممنوعیت مقرر شدن مالیات بر اثر نظر شخصی و ارائه روش­های اجرایی مرتبط با نظام بودجه‌­ریزی همچنین تشکیل مجلس، کمیسیون بودجه مجلس، دیوان محاسبات، وزارت مالیه و کمیسیون رسیدگی به دخل و خرج وزارتخانه­ها به بهبود کیفیت نهادها و افزایش سازمان­های قراردادی با عمر دائمی در نظام بودجه­ریزی انجامیده که این امر باعث کنترل خشونت شده است. با بررسی نظام بودجه‌­ریزی، گروه‌های عضو ائتلاف غالب در دوره مورد بررسی را شاهزادگان، اشراف، اعیان، علما ، تجار، مالکان، طبقه روشنفکر و دولت‌­های روس و انگلیس تشکیل می­‌دادند. بررسی نهادها، سازمان­ها و کنترل خشونت نشان می‌­دهد که نظام بودجه­‌ریزی از نظم دسترسی محدود شکننده به نظم دسترسی محدود پایه در این دوره گذار کرده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

خضری، محمد.(1392). اقتصاد سیاسی رانت‌‌جویی در بودجه‌‌ریزی دولتی ایران. پژوهشنامه علوم سیاسی، (4)3، 39-72.
زمانی، رضا. (1396). نظام بودجه‌‌ریزی ایران از انقلاب مشروطه تاکنون. راهبرد اقتصادی، (22)6، 105-136.
شبیری‌‌نژاد، علی‌اکبر. (1375). گستره مالی و ساختار بودجه‌‌ای ایران. تهران: نشر نی.
شبیری‌‌نژاد، علی‌اکبر. (1387). بودجه‌‌ریزی در ایران، بودجه و پارلمان. تهران: مرکز پژوهش‌‌های مجلس شورای اسلامی.
کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
قاراخانی، سلمان، رنانی، محسن، کریمی، زهرا. (1398). نهادها و رشد اقتصادی(تحلیل بنیادین از موانع نهادی رشد اقتصادی ایران در عصر پهلوی دوم). پژوهش‌‌های اقتصادی ایران، (86)26، 124-74.
مصدق، محمد. (1377). اصول و قواعد و قوانین مالیه. تهران: انتشارات فرزان.
مومنی، فرشاد و زمانی، رضا. (1393). تحلیل الگوی توسعه ایران بین دو انقلاب. راهبرد، (69)22، 7-39.
Abrahamian, E. (2021). Iran between two revolutions. Princeton University Press.
Abuelafia, E., Berensztein, S., Braun, M., & Di Gresia, L. (2005). Who decides on public expenditures? A political economy analysis of the budget process: the case of Argentina. Washington,DC:CIPPEC/Inter-American Development Bank. Mimeo.
Bailey, S. J., & Bailey, S. J. (1995). Public sector economics: theory, policy and practice. Basingstoke: MacMillan.
Gary S. Becker. (1985). A theory of competition among pressure groups for political influence”, Quarterly Journal of Economics, 98(3).
Gharakhani, S, Renani, M, Karimi, Z.(2019), Institutions and economic growth (fundamental analysis of institutional obstacles to Iran's economic growth during the second Pahlavi period), Economic research, 26, 74-124. [In Persian]
Hallerberg, M., & Marier, P.J. (2004). Executive authority, the personal vote, and budget discipline in Latin American and Caribbean Countries. American Journal of Political Science, 48, 571-587.
Katouzian, H. (1981). The political economy of modern Iran: Despotism and pseudo-modernism, 1926–1979. Springer.
Khan, M. H., & Jomo, K. S. (Eds.). (2000). Rents, rent-seeking and economic development: Theory and evidence in Asia. Cambridge University Press.
Khezri, M. (2008). The political economy of rent-seeking in iran government budgeting, Political Science, 3, 39-72. [In Persian]
Mosadegh, M. (1998). Principles and rules of finance, farzan. [In Persian]
Momeni, F, Zamani, R.(2014), Analysis of Iran's development pattern between two revolutions, Rahbord,22. 7-39. [In Persian]
North, D. C., Wallis, J. J., & Weingast, B. R. (2009). Violence and social orders: A conceptual framework for interpreting recorded human history. Cambridge University Press.
North, D. C., Wallis, J. J., Webb, S. B., & Weingast, B. R. (Eds.). (2013). In the shadow of violence: Politics, economics, and the problems of development. Cambridge University Press.
North, D. C. (2017). Understanding the process of economic transformation.
Perez, B.L., & Giselle, L. (2013). President, Congress, and budget-making in Argentina and Mexico: The role of informal institutions. Georgetown University-Graduate School of Arts & Sciences.
Pinho, Maria Manuel. Political models of budget deficits: a literature review. faculdade de economia, Universidade do Porto, 2004.
Santiso, C. (2005). Budget institutions and fiscal responsibility: parliaments and the political economy of the budget process. public choice & political economy eJournal
Scully, G.W. (1991). Rent-seeking in U.S. government budgets, 1900–88. Public Choice, 70, 99-106.
Shibeirynejad A.,(1996). Financial scope and budget structure of Iran, ney. [In Persian]
Shibeirynejad A.,(2008). Budgeting in Iran, budget and parliament, Parliament Research Center. [In Persian]
Zamani, R., (2017), Iran's budgeting system since the constitutional revolution until now, Rahbord,22. 105-136. [In Persian]