نویسندگان
1 استادیار گروه اقتصاد دانشگاه شهید چمران اهواز
2 دانشیار گروه اقتصاد دانشگاه تبریز
3 استاد گروه اقتصاد دانشگاه تبریز
چکیده
هر کشوری با توجه به موقعیت زیستی آن ظرفیتی در جذب آلاینده‌ها دارد. با افزایش تولید، جمعیت و مصرف مستقیم و غیرمستقیم انرژی‌های فسیلی، انتشار آلاینده‌ها از جمله دی‌اکسید کربن افزایش یافته و اثرات مخربی به محیط زیست وارد می‌‌نماید. بهطوریکه موجب عدم تعادل در گازهای گلخانه‌های، گرم‌تر شدن زمین، تغییرات اقلیمی و آب هوایی و به خطر افتادن زندگی انسان‌ها و جانداران شده است. بسته به اینکه بخش‌های تولیدی و خانوارها به چه صورت از کالاها و خدمات و با چه نوع تکنولوژی استفاده نمایند بُعد اثرات مخرب می‌‌تواند متفاوت باشد. ردپای بوم شناختی کربن روشی برای سنجش اثر انسان‌ها بر انتشار کربن است. این پژوهش با هدف سنجش ردپای کربن خانوارها در تلاش است به این سؤالات پاسخ دهد: ردپای بوم شناختی کربن دهکهای خانوارها به تفکیک دهکهای شهری و روستایی چه مقدار است؟ کدام دهک‌ها ردپای بوم شناختی کربن بیشتری دارند؟ در کل خانوارها چند درصد از کل ردپای بوم شناختی کربن در کشور را تشکیل می‌دهند؟ و سرانه ردپای بوم شناختی کربن هر نفر در هر دهک چقدر است؟ روش بکارگرفته شده مبتنی بر ماتریس حسابداری اجتماعی سال1390 می‌‌باشد. یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که در سال 1390 کل ردپای خالص مستقیم و غیرمستقیم کربن در کشور 517 میلیون تن است که سهم خانوارها 64 درصد و مابقی مربوط به مصرفی نهایی دولت، صادرات و سایر مصارف است. ردپای خانوارهای شهری بیشتر از خانوارهای روستایی و دهکهای بالای درآمدی بیشتر از سایر دهک‌ها است. دهک دهم شهری 11 برابر دهک اول، دهک دهم روستایی 9 برابر دهک اول و دهک دهم شهری 4 برابر دهک دهم روستایی ردپای کربن به‌جای گذاشته‌اند. سرانه ردپای کربن یک ایرانی 4429 کیلوگرم در سال است بهطوریکه یک نفر در دهک اول شهری 1124 کیلوگرم، دهک دهم شهری 17134 کیلوگرم، دهک اول روستایی 965 کیلوگرم و دهک دهم روستایی 9803 کیلوگرم در سال ردپای کربن به‌جای می‌گذارند. با توجه به یافته‌های فوق می‌توان گفت که افراد با درآمد بیشتر ردپای کربن بیشتری در اقتصاد ایران از خود به‌جای می‌گذارند.
کلیدواژه‌ها
اصغرپور، حسین، داود بهبودی و رباب محمدی خانقاهی(1392)، «اثرات توسعه اقتصادی و توسعه مالی بر کیفیت محیط زیست در کشورهای منتخب عضو اوپک»، فصلنامه اقتصاد انرژی ایران، سال دوم، شماره 6،صص1-26.
اندایش، یعقوب(1394)، «بررسی اثرات زیست محیطی مصرف خانوارها به تفکیک بخش‌های اقتصادی در ایران: با استفاده از روش ردپای اکولوژیک (EP) و ماتریس حسابداری اجتماعی (SAM)»، رساله دکتری، دانشگاه تبریز، دانشکده اقتصاد.
بانوئی، علی اصغر و فاطمه بزازان(1385)، نقش و اهمیت ابعاد اقتصاد فضا در محاسبه جداول داده - ستانده منطقه ای: پدیده فراموش شده در ایران، فصلنامه پژوهشهای اقتصادی ایران، دوره 8، شماره 27، تابستان 1385، صص 89-114
بانوئی، علی اصغر، فرشاد مومنی و سیمین عزیز محمدی(1392)، «سنجش ردپای بوم شناختی زمین در بخش‌های مختلف اقتصادی ایران با استفاده از رویکرد جدول داده- ستانده»، فصلنامه سیاست گذاری پیشرفت اقتصادی، سال اول، شماره 1، صص 35-66.
بهبودی، داود و اسماعیل برقی گلعذانی(1387)، «اثرات زیست محیطی مصرف انرژی و رشد اقتصادی در ایران»، فصلنامه اقتصاد مقداری، سال پنجم، شماره 4 (پیاپی 19)، صص 35-53.
بهبودی، داود، اسماعیل برقی گلعذانی و سیاب ممی پور(1393)، «بررسی تاثیر رشد اقتصادی بر آلودگی محیط زیست در کشورهای نفتی»، پژوهشنامه اقتصاد کلان، سال نهم، شماره 17، نیمه اول 1393، صص 52-37
بهبودی، داود، سیمین کیانی و سعید ابراهیمی(1390)،« رابطه علی انتشار دی اکسید کربن، ارزش افزوده بخش صنعت و مصرف انرژی در ایران»، فصلنامه اقتصاد انرژی ایران، سال اول، شماره 1، صص 33-53.
بهبودی، داود، فیروز فلاحی و اسماعیل برقی گلعذانی(1389)، «عوامل اقتصادی و اجتماعی مؤثر بر انتشار سرانه‌ی دی اکسید کربن در ایران (1383-1346)»، فصلنامه تحقیقات اقتصادی، شماره 90، صص 1-17.
پورعبادالهان کویچ، محسن، برقی اسکویی، محمدمهدی، سیدکمال صادقی وایرج قاسمی (1393)، «تجزیه عوامل مؤثر بر تغییرات انتشار آلودگی دی اکسیدکربن در زیربخش های صنعتی ایران»، فصلنامه مطالعات اقتصادی کاربردی، دوره 3، شماره 9، صص 131-115.
صادقی، سید کمال (1392)، «بررسی رابطه انتشار گاز دی اکسید کربن و آلودگی آب در ایران با نگرش اقتصاد محیط زیست»، فصلنامه فضای جغرافیایی، دوره 13، شماره 43، صص 227-209
صادقی، سید کمال و سعید ابراهیمی (1392)، «تاثیر توسعه مالی، تولید ناخالص داخلی و مصرف انرژی بر آلودگی محیط زیست در ایران رهیافت( ARDL)»، فصلنامه اقتصاد محیط زیست و انرژی، سال دوم، شماره 7 ، صص73-43
صادقی، سید کمال و مجید فشاری(1389)، «برآورد رابطه بلندمدت بین صادرات و شاخص های کیفیت زیست‌محیطی؛مطالعه موردی ایران (1350-1386)»، فصلنامه تحقیقات اقتصادی ایران، دوره 15، شماره 44، صص 83-67
صادقی، سیدکمال، متفکرآزاد، محمد علی، عبادالهان محسن پور و اتابک شهباززاده(1391)، «بررسی رابطه علی بین انتشار دی اکسید کربن، سرمایه گذاری مستقیم خارجی، سرانه مصرف انرژی و تولید ناخالص داخلی در ایران (رهیافت آزمون علیت تودا-یاماموتو)»، فصلنامه اقتصاد محیط زیست و انرژی، سال اول، شماره 4، صص 117-101
فلاحی، فیروز و صمد حکمتی فرید(1392)، «بررسی عوامل موثر بر میزان انتشار گاز دی اکسیدکربن در استان‌های کشور (رهیافت دادههای تابلویی)»، فصلنامه اقتصاد محیط زیست و انرژی ، شماره 6، بهار 1392 صص 150-129
متفکر آزاد، محمد علی، انرجانی، اکبر، خسروشاهی و سیدکمالی صادقی(1392)، «تاثیر انتقال فناوریهای کالایی و غیرکالایی خارجی بر توسعه پایدار درایران: با تأکید بر انتشار دی اکسید کربن (آزمون سایکنون- لوتکیپول)»، کنفرانس علوم کشاورزی و محیط زیست، شیراز.
مرکز آمار ایران (1390)، «نتایج کلی سرشماری نفوس و مسکن کل کشور»، مرکز آمار ایران، 1385، ایران، تهران.
مرکز پژوهشهای مجلس (1394)، بهنگام سازی جدول داده‑ستاتده و ماتریس حسابداری اجتماعی و طراحی الگوی CGE و کاربردهای ان‌ها در سیاستگذاری اقتصادی – اجتماعی. دفتر مطالعات اقتصادی، شماره مسلسل 12453.
مرکز پژوهشهای مجلس(1394)، «گزارش پایه‌های آماری ماتریس حسابداری اجتماعی سال 1390»، مرکز پژوهشهای مجلس، دفتر مطالعات اقتصادی (بهار 1394)
منظور، داود و ایمان حقیقی (1390). «آثار اصلاح قیمت‌های انرژی بر انتشار آلاینده‌های زیست محیطی در ایران؛ مدل سازی تعادل عمومی محاسبه پذیر». مجله محیطشناسی، شمارة ۶0، صص 12-1.
وزارت نیرو(1390)، «ترازنامه انرژی سال 1390»، وزارت نیرو.
Bicknell, K.B., Ball, R.J., Cullen, R., Bigsby, H.R.)1998(. "Newmethodology for the Ecological Footprint with an Application to the New Zealand Economy". Ecological Economics, No 27,PP.149– 160.
BP (2007), "What is a Carbon Footprint?" ,Internet site: http://www.bp.com/liveassets/bp_internet/globalbp/STAGING/global_assets/downloads/A/ABP_ADV_what_ on_earth_is_a_carbon_footprint.pdf
Bullard, C.W., Penner, P.S. and Pilati, D.A. (1978). "Net Energy Analysis: Handbook for Combining Process and Input-Output Analysis". Resources and Energy Vol. 1, No.3, PP. 267-313..
Carbon Trust (2007) "Carbon Footprint Measurement Methodology, Version 1.1". 27 February 2007, The Carbon Trust, London, UK. http://www.carbontrust.co.uk.
DEFRA (2007). "Step Forward on Reducing Climate Change Iimpacts From Products." DEFRA press release, 30 May 2007, from http://www.defra.gov.uk/news/2007/ 070530a.htm.
Eckel, A. (2007). "The Reality of Carbon Neutrality Energetics London", Gravure Vol. 21, No. 2, PP. 35-36.
ETAP (2007). "The Carbon Trust Helps UK Businesses Reduce their Environmental Impact", Press Release ,http://ec.europa.eu/ environment/etap/pdfs/jan07_carbon_trust _initiative.pdf
Ferng, J. (2001). "Using Composition of Land Multiplier to Estimate Ecological footprints Associated with Production Activity". Ecological Economics No 37.PP. 159–172.
Foran, B., Lenzen, M. and Dey, C. (2005). "Balancing Act: A Triple Bottom Line Analysis of the 135 sectors of the Australian Economy". CSIRO Resource Futures and the University of Sydney, Canberra, ACT, Australia. www.cse.csiro.au/research/ balancingact
Grub and Ellis (2007). "Meeting the Carbon Challenge: The Role of Commercial Real Estate Owners", Users & Managers, Chicago.
Hammond, G. (2007). "Time to give Due Weight to the 'Carbon Footprint' Issue".Nature Vol. 445, No.7125 p. 256.
Haven, J. (2007). "A Definition of ‘Carbon Footprint", Environment Business 129: 27.
Heijungs, R. and Suh, S. (2002). "The Computational Structure of Life Cycle Assessment". Kluwer Academic Publishers, Dordrecht, The Netherlands.
Hubacek, K. , Guan, D. , Barrett, J. & Wiedmann, T. (2009). "Environmental Implications of Urbanization and Lifestyle Change in China: Ecological and Water Footprints". Journal of Cleaner Production, No. 17,PP. 1241–1248.
International Energy Agency(IEA) (2015), "Co2 Emissions from Fuel Combustion Highlights", https://www.iea.org/publications/ freepublications/publication/CO2EmissionsFromFuelCombustionHighlights2015.
Jacobsen, R., V. Vandermeulen, G. Vanhuylenbroeckand X. Gellynck, (2014), "A Life Cycle Assessment Application:The Carbon Footprint of Beef in Flanders (Belgium)", Assessment of Carbon Footprint in Different Industrial Sectors,Vol. 2, Edited by Subramanian Senthilkannan Muthu, Springer.
Lenzen, M. (2001). "Errors in Conventional and Input- Output-based Life-Cycle Inventories". Journal of Industrial Ecology Vol. 4, No.4, PP. 127-148.
Lenzen, M. , Murray, S. A.(2001). "A modified ecological footprint method and its application to Australia". Ecological Economics No 37.PP. 229–255.
Lenzen, M., Murray, S.A.)2003(. "The Ecological Footprint—Issues and Trends". ISA Research Paper 01-03. The University of Sydney.
Li, X. , Tian, M. , Wang, H. , Wang, H. & Yu, J. (2014). "Development of an Ecological Security Evaluation Method Based on The Ecological Footprint And Applicationto A Typical Steppe Region In China". Ecological Indicators, No. 39, PP. 153-159.
Mattila, T., J. Judl and J. Seppälä, (2014),"Carbon Footprint of Mobile Devices:Open Questions in Carbon Footprintingof Emerging Mobile ICT Technologies", Assessment of Carbon Footprint in Different Industrial Sectors, Vol. 1, Edited by Subramanian Senthilkannan Muthu, Springer.
Nakamura, Sh. and Y. Kondo, (2009), "Waste Input-Output Analysis", Eco-EfficIency in Industry and Science, vol.6 , Springer.
Pandey, D. and M. Agrawal, (2014), "Carbon Footprint Estimation in the Agriculture Sector", Assessment of Carbon Footprint in Different Industrial Sectors, Vol. 1, Edited by Subramanian Senthilkannan Muthu , Springer.
Patel, J. (2006). "Green Sky Thinking". Environment Business, No.122, P. 32.
Patz Jonathan A., Diarmid Campbell-Lendrum, Tracey Holloway & Jonathan A. Foley(2005), "Impact of Regional Climate Change on Human Health", nature,Vol. 438, No.7066, PP.310-7.
POST (2006) "Carbon footprint of electricity generation". POSTnote 268, October 2006, Parliamentary Office of Science and Technology, London, UK. http://www .parliament.uk/ documents/upload/postp n268.pdf.
Quinteiro, P., M. Almeida, A. Cláudia Dias, A. Araújoand L. Arroja, (2014),"The Carbon Footprint of Ceramic Products", Assessment of Carbon Footprint in Different Industrial Sectors, Edited by Subramanian Senthilkannan Muthu, Vol. 1, Springer.
Röös, E., C. Sundberg and P. A. Hansson, (2014), "Carbon Footprint of Food Products", Assessment of Carbon Footprint in Different Industrial Sectors, Vol. 1, Edited by Subramanian Senthilkannan Muthu, Springer.
Sanyé-Mengual, E., R.G. Lozano, J. Oliver-Solà,C.M. Gasol and J. Rieradevall, (2014), "Eco-Design and Product Carbon Footprint Use in the Packaging Sector", Assessment of Carbon Footprint in Different Industrial Sectors, Vol. 1, Edited by Subramanian Senthilkannan Muthu, Springer.
Sanyé-Mengual, E., R.G. Lozano, J. Oliver-Solà,C.M. Gasol and J. Rieradevall, (2014), "Eco-Design and Product CarbonFootprint Use in the Packaging Sector", Assessment of Carbon Footprint in Different Industrial Sectors, Vol. 1, Edited by Subramanian Senthilkannan Muthu, Springer.
Sanyé-Mengual, E., R.G. Lozano, R. Farreny, J. Oliver-Solà, C.M. Gasol and J. Rieradevall, (2014), "Introduction to the Eco-DesignMethodology and the Role of Product Carbon Footprint", Assessment of Carbon Footprint in Different Industrial Sectors, Vol. 1, Edited by Subramanian Senthilkannan Muthu, Springer.
SEI, WWF and CURE (2006). "Counting Consumption - CO2 emissions, material flows and Ecological Footprint of the UK by region and devolved country". Published by WWF-UK, Godalming, Surrey, UK, 2006.http://www.ecological budget.org.uk.
Solís-Guzmán, J., A. Martínez-Rocamora and M. Marrero, (2014), "Methodology for Determining the Carbon Footprint of the Construction of Residential Buildings" , Assessment of Carbon Footprint in Different Industrial Sectors, Edited by Subramanian Senthilkannan Muthu, Vol. 1, Springer.
Suh, S., Lenzen, M., Treloar, G.J., Hondo, H., Horvath, A., Huppes, G., Jolliet, O., Klann, U., Krewitt, W.,Moriguchi, Y., Munksgaard, J. and Norris, G. (2004)."System Boundary Selection in Life-Cycle Inventories Using Hybrid Approaches". Environmental Science &Technology, Vol. 38, No.3, PP. 657-664.
Teng, J. & Wu, X. (2014). " Eco-footprint-based Life-Cycle Eco-Efficiency Assessment of Building Projects ". Ecological Indi- cators, Vol. 39, April 2014, PP. 160– 168.
Thorbecke. E and Jung, H.-S. (1996), "A Multiplier Decomposition Method to Analyze Poverty Alleviation", Journal of Development Economics, Vol. 48, No. 2,, pp. 253-277.
Varun and Manish Kumar Chauhan, (2014), "Carbon Footprint and Energy Estimationof the Sugar Industry: An Indian CaseStudy", Assessment of Carbon Footprintin DifferentIndustrial Sectors,Vol. 2, Edited by Subramanian Senthilkannan Muthu, Springer.
Vázquez-Rowe, I., P. Villanueva-Rey, M.T. Moreiraand G. Feijoo, (2014), "A Review of Energy Use and Greenhouse Gas Emissions from Worldwide Hake Fishing", Assessment of Carbon Footprintin Different Industrial Sectors,Vol. 2, Edited by Subramanian Senthilkannan Muthu, Springer.
Wackernagel M. and Rees W. (1996). "Our Ecological Footprint: Reducing Human Impact on the Earth", New Society Publishers, Gabriola Island, B. C., Canada.
Wackernagel, M. (1994). "Ecological Footprint and Appropriated Carrying Capacity: A Tool for Planning Toward Sustainability". PhD thesis. Vancouver, Canada: School of Community and Regional Planning. The University of British Columbia. OCLC 41839429.
Wei, X. Y. & Xia, J. X. (2012). " Ecological Compensation for Large Water Projects Based on Ecological Footprint Theory: A Case Study in China ". Procedia Environmental Sciences, Vol.13, PP. 1338-1345.
Wiedmann, T., Barrett, J. and Lenzen, M. (2007)."Companies on the Scale - Comparing and Benchmarking the Footprints of Businesses".International Ecological Footprint Conference, May 8-10, 2007, Cardiff, UK.http://www.brass.cf .ac.uk/uploads/Wiedmann_et_al_P36.pdf; http://www.isaresearch.co.uk/docs/ Wiedmann_et_al_2007_Cardiff_Companies_EF.pdf.
Wiedmann, T., J. Minx, J. Barrett, M. Wackernagel, (2005), "Allocating Ecological Footprints to Final Consumption categories With Input–Output Analysis", Ecological Economics, Vol. 56, No. 1, PP. 28– 48.
Zhao, R., X. Chuai, X. Huang, L. Laiand J. Peng, (2014), "Carbon Emission and Carbon Footprintof Different Industrial Spaces in DifferentRegions of China", Assessment of Carbon Footprint in Different Industrial Sectors, Vol. 1, Edited by Subramanian Senthilkannan Muthu, Springer.
)