نویسندگان

1 دانشیار اقتصاد، دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبائی

2 استادیار دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی

3 دکترای اقتصاد، دانشگاه مازندران

چکیده

هدف از این تحقیق برآورد میزان اقتصاد زیرزمینی و همچنین بررسی اثر سیاست‌های مالیاتی مختلف بر اقتصاد زیرزمینی در ایران است. برای این منظور، یک الگوی تعادل عمومی پویای تصادفی با حضور اقتصاد زیرزمینی طراحی شد و داده‌های فصلی سال‌های 1393-1360 برای برآورد مورد استفاده قرار گرفت. نتایج نشان داد که به‌طورِ متوسط 23 درصد از مصرف خانوارهای کشور طی دوره مورد بررسی از محل کالاهای زیرزمینی تأمین شده است که حدود 17 درصد از این کالاهای زیرزمینی از طریق واردات زیرزمینی یا قاچاق به کشور وارد شده‌اند. براساس این، متوسط میزان قاچاق و تولید زیرزمینی در کشور طی دوره یادشده به ترتیب معادل 29023 میلیارد ریال و 141702.5 میلیارد ریال برآورد شده است. همچنین به استناد نتایج این پژوهش، متوسط سهم اشتغال زیرزمینی از کل اشتغال کشور حدود 18 درصد بوده است. افزون ‌بر این، متوسط میزان فرار مالیاتی در این تحقیق با در نظر گرفتن درآمد ازدست­رفته دولت از محل مالیات بر مصرف، واردات و مزد و حقوق، معادل 8/17درصد متوسط درآمد مالیاتی دولت طی این دوره تخمین زده شده است. براساس نتایج پژوهش، از چهار تکانه مالیاتی مورد بررسی (مالیات بر دستمزد، مالیات بر مصرف، مالیات بر سود و مالیات بر واردات) که سبب افزایش تولید زیرزمینی می‌شوند، مالیات بر سود و مالیات بر واردات به ترتیب بیشترین تأثیر را بر افزایش اقتصاد زیرزمینی داشته‌اند. همچنین بررسی اثرات تکانه­های مالیاتی بر تولید زیرزمینی و تولید رسمی نشان داد که شدت و طول دوره اثرگذاری تکانه‌های مالیاتی بر تولید زیرزمینی از تولید رسمی بیشتر است.

کلیدواژه‌ها

ابریشمی، حمید، محسن مهرآرا و نازلی هیبتی (1386)، بررسی واکنش متقارن اقتصاد زیرزمینی به تغییرات مالیات، مجله تحقیقات اقتصادی، دوره 42، شماره 2، صص 18-1.
ابونوری، اسماعیل و عبدالحامد نیک‌پور (1393)، اثر شاخص‌های بار مالیاتی بر حجم اقتصاد پنهان در ایران، فصلنامه پژوهش‌های رشد و توسعه اقتصادی، شماره 17،
صص 90-17.
احمدی، اکبر (1381)، برآوردی از اقتصاد سیاه در ایران با استفاده از منطق فازی، پژوهش‌های اقتصادی ایران، دوره3، شماره 10، صص 125- 146.
بختیاری، صادق و خجسته خوب‌خواهی (1390)، اشتغال در بازار کار غیررسمی و عوامل مؤثر بر آن در ایران (1351-1385)، دو فصلنامه علمی - پژوهشی جستارهای اقتصادی، شماره 15، صص 138-117.
توکلیان، حسین (1394)، سیاست‌گذاری پولی بهینه، مبتنی‌بر قاعده و صلاحدیدی در جهت رسیدن به اهداف تورمی برنامه‌های پنج‌ساله توسعه: یک رویکرد تعادل عمومی پویای تصادفی، پژوهش‌های پولی- بانکی، شماره 23، صص 38-1.
حسن‌زاده جوزدانی، علیرضا (1395)، بررسی اثر تکانه مالیات بر تولید ناخالص داخلی ایران در چهارچوب یک مدل تعادل عمومی پویای تصادفی، دانشگاه تربیت مدرس.
خلعت‌بری، فیروزه (1369)، اقتصاد زیرزمینی، مجله رونق، شماره 1، صص 11-5 و 18-1.
صادقی، حسین و علیرضا شکیبایی (1382)، مدل‌سازی اقتصاد زیرزمینی با روش منطق فازی، تحقیقات اقتصادی، شماره 62، صص 194-175.
صادقی صفت، حامد (1387)، برآورد حجم واردات قاچاق ایران با رویکرد منطق فازی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه امام صادق (ع).
عبداله میلانی، مهنوش و نرگس اکبرپور روشن (1391)، فرار مالیاتی ناشی از اقتصاد غیررسمی در ایران، پژوهشنامه مالیات، شماره 20، صص 167-141.
عرب مازار یزدی، علی (1380)، اقتصاد سیاه در ایران: اندازه، علل و آثار آن در سه دهه اخیر، نشریه برنامه و بودجه (سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور)، شماره 63-62، صص 60-3.
عرب‌مازار یزدی، علی (1386)، اقتصاد سیاه در ایران، تهران، مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
عمادزاده، مصطفی و زهرا رفیعی طباطبایی (1391)، تحلیلی پیرامون اقتصاد زیرزمینی و عوامل مؤثر بر آن در منتخبی از کشورهای توسعه‌یافته، فصلنامه اقتصاد کلان، دوره 7، شماره13، صص 96-83.
فطرس، محمدحسن و علی دلائی میلان (1395)، بررسی اقتصاد زیرزمینی و فرار مالیاتی در چهارچوب مدل‌های تعادل عمومی پویای تصادفی، پژوهش‌های رشد و توسعه اقتصادی، دوره 25 شماره 4، صص 80-61.
قنبری، علی و سیدهادی مخزن موسوی (1390)، رویکرد منطق فازی برای مدل‌سازی اقتصاد زیرزمینی در ایران، پژوهشنامه اقتصادی، دوره 11، شماره 3، صص 113-91.
کمیجانی، اکبر و حسین توکلیان (1391)، سیاست‌گذاری پولی تحت سلطه مالی و تورم هدف ضمنی در قالب یک مدل تعادل عمومی پویای تصادفی برای اقتصاد ایران، فصلنامه تحقیقات مدل‌سازی اقتصادی، دوره 8، شماره2، صص 86-117.
مشیری، سعید، شعله باقری پرمهر و سیدهادی موسوی نیک (1390)، بررسی درجه تسلط سیاست مالی در اقتصاد ایران در قالب مدل تعادل عمومی پویای تصادفی، فصلنامه پژوهش‌های رشد و توسعه اقتصادی، دوره 5 ، شماره 4، صص 90-69.
نادران، الیاس و حسن صدیقی (1387)، بررسی اثر مالیات‌ها و اجزای آن بر میزان اقتصاد زیرزمینی در ایران (1351-1382)، تحقیقات اقتصادی، دوره 43، شماره 4، صص 282-257.
نوربخش، محسن (1377)، کد اقتصادی، سیستم گردش پول و کالا و نقش آن در وصول مالیات (تجربه جمهوری اسلامی ایران)، مجله تحقیقات اقتصادی، شماره 52، صص 42-1.
نیلی، مسعود و منصور ملکی (1385)، اقتصاد زیرزمینی: علل ایجاد، روش‌های تخمین و اثرات آن بر بخش رسمی، فصلنامه علمی و پژوهشی شریف، دوره 36، شماره 4، صص 45-56.
هادیان، ابراهیم و علی تحویلی (1392)، شناسایی عوامل مؤثر بر فرار مالیاتی در اقتصاد ایران، فصلنامه علمی - پژوهشی برنامه‌ریزی و بودجه، دوره 18، شماره 2، صص 58-39.
Ahmed, S., Ahmed, W., Khan, S., Pasha, F., & Rehman, M. (2012). Pakistan economy DSGE model with informality.
Allingham, M. G., & Sandmo, A. (1972). Income tax evasion: a theoretical analysisJournal of Public Economics Vol. 1.
Alm, J. (2012). Measuring, explaining, and controlling tax evasion: lessons from theory, experiments, and field studies. International Tax and Public Finance, 19(1), 54-77.
Alm, J., & Embaye, A. (2013). Using dynamic panel methods to estimate shadow economies around the world, 1984–2006. Public Finance Review, 41(5), 510-543.
Bovi, M. (2002). The nature of the underground economy: Some evidence from OECD countries. Rome: ISAE Istituto di Studi e Analisi Economica.
Busato, F., & Chiarini, B. (2001). Two Cycle Stochastic Growth Model: Underground Economy, Investment Volatility and Taxation.
Busato, F., Chiarini, B., & Marchetti, E. (2010). Tax shocks, sunspots and tax evasion. The Open Economics Journal, 3, 14-24.
Caragata, P. J., & Giles, D. E. (2000). Simulating the relationship between the hidden economy and the tax level and tax mix in New Zealand. In Taxation and the Limits of Government (pp. 221-240). Springer, Boston, MA.
Elgin, C., & Oztunali, O. (2012). Shadow economies around the world: model based estimates. Bogazici University Department of Economics Working Papers, 5(2012). 1-48.
Embaye, A & Yu, W-Ch. (2010). Tax Evasion and Currency Ratio: Panel Evidence from Developing Countries. (College of Business's Working Papers, July 30), Available at: http://www.ifs.org.uk/comms/comm64.pdf.
Feinstein, J. S. (1991). An econometric analysis of income tax evasion and its detection. The RAND Journal of Economics, 14-35.
Gallaway, J. H., & Bernasek, A. (2002). Gender and informal sector employment in Indonesia. Journal of Economic Issues, 36(2), 313-321.
Tedds, L., & Giles, D. (2002). Taxes and the Canadian underground economy.
Hill, R., & Kabir, M. (1996). Tax rates, the tax mix, and the growth of the underground economy in Canada: What can we infer. Canadian Tax Journal/Revue Fiscale Canadienne, 44(6), 1552-1583.
Zoido-Lobaton, P., Johnson, S., & Kaufmann, D. (1999). Corruption, public finances, and the unofficial economy.
Kesselman, J. R. (1993). Evasion effects of changing the tax mix. Economic Record, 69(2), 131-148.
Lyssiotou, P., Pashardes, P., & Stengos, T. (2004). Estimates of the black economy based on consumer demand approaches. The Economic Journal, 114(497), 622-640.
Marcelli, E. A., Pastor Jr, M., & Joassart, P. M. (1999). Estimating the effects of informal economic activity: Evidence from Los Angeles County. Journal of Economic Issues, 33(3), 579-607.
Orsi, R., Raggi, D., & Turino, F. (2012). Estimating the size of the underground economy—A DSGE approach. Working Papers wp818, Dipartimento Scienze Economiche, Universita di Bologna.
Orviská, M., Čaplánová, A., Medved, J., & Hudson, J. (2006). A cross-section approach to measuring the shadow economy. Journal of Policy Modeling, 28(7), 713-724.
Roca, J. C. C., Moreno, C. D., & Sánchez, J. E. G. (2001). Underground economy and aggregate fluctuations. Spanish Economic Review, 3(1), 41-53.
Schneider, F., Buehn, A., & Montenegro, C. E. (2011). Shadow economies all over the world: New estimates for 162 countries from 1999 to 2007. Handbook on the shadow economy, 9-77.
Spiro, P. (2005), Tax policy and the underground economy.
Tanzi, V., & Schuknecht, L. (1997). Reconsidering the fiscal role of government: the international perspective. The American Economic Review, 87(2), 164-168.
Jafari Samimi, A., Khiabani, N., Mila Elmi, Z., & Akbarpour Roshan, N. (2017). The Impact of Fiscal Policy on Macroeconomic Variables: New Evidence from a DSGE Model. International Journal of Business and Development Studies, 9(2), 29-54.
Uzawa, H. (1965). Optimum technical change in an aggregative model of economic growth. International economic review, 6(1), 18-31.